Φαντασία και ορθολογισμός στη φιλοσοφία του Σπινόζα

Στη φιλοσοφία του Spinoza, η φαντασία, χάρη στην οποία είναι παρόντα μέσα μας τα όντα που συναντούμε, αποτελεί από μόνη της ένα ιδιότυπο είδος γνώσης. Εκεί, το νοητικό στοιχείο ενσωματώνεται στο απεικονιστικό, παράγοντας εικόνες πνευματικής φύσης. Αυτή η θέση εμφανίζεται για πρώτη φορά στη διεθνή σπινοζική βιβλιογραφία. Σύμφωνα με τη συλλογιστική του συγγραφέα, η φαντασιακή ιδέα, ενώ παρέχει υλικό για τον σχηματισμό της ορθολογικής γνώσης, είναι άλλης ποιότητας από αυτήν. Τούτο σημαίνει ότι η εικόνα-ιδέα της φαντασίας δεν είναι η ελλιπής και συγκεχυμένη ιδέα, η οποία πλανάται (πρώτο είδος της γνώσης), ούτε η αυτονόητη ιδέα, μέσα στην οποία αίρεται η πλάνη με ορθολογικό τρόπο (Λόγος ή δεύτερο είδος της γνώσης), αλλά ούτε και η σύλληψη της ουσίας των πραγμάτων από την ενορατική νόηση (τρίτο είδος της γνώσης). Κατά συνέπεια, η φαντασία συνιστά από μόνη της ένα ξεχωριστό, τέταρτο είδος γνώσης. Με βάση τα κείμενα της Θεολογικο-πολιτικής πραγματείας, στο εν λόγω είδος εντάσσεται και η προφητική γνώση. Αυτή η θέση του συγγραφέα βρήκε θετικότατη υποδοχή από σημαντικούς στοχαστές, εντός και εκτός του ακαδημαϊκού χώρου. Παράλληλα όμως, διώχθηκε ανοιχτά από μέλη της πανεπιστημιακής κοινότητας. Τα σχετικά γεγονότα περιγράφονται στο Επίμετρο του παρόντος βιβλίου.

Παναγιώτης Ο. Δόικος (Συγγραφέας)

Ο Παναγιώτης Ο. Δόικος γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Θεσσαλονίκη. Κατάγεται από τη Δυτική Μακεδονία και τη Μικρά Ασία. Είναι απόφοιτος του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Σπούδασε φιλοσοφία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και στο Πανεπιστήμιο της Bourgogne της Γαλλίας. Είναι Αναπληρωτής Καθηγητής της Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Είναι Διευθυντής του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Φιλοσοφική, Παιδαγωγική και Διεπιστημονική Ανθρωπολογία» του Α.Π.Θ. και του Εργαστηρίου Φιλοσοφικής Έρευνας πάνω στο Φαντασιακό του ιδίου Πανεπιστημίου. Έλαβε μέρος ως ομιλητής σε φιλοσοφικά συνέδρια και σε διεπιστημονικές συναντήσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Μελέτες και άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε φιλοσοφικά και επιστημονικά περιοδικά. Οι εργασίες του κινούνται στα πεδία της οντολογίας, της αισθητικής και της γνωσιολογίας. Εισηγείται τη θεωρία της Στοχαστικής Φαντασίας. Έχει εισαγάγει τη Φιλοσοφία του Κινηματογράφου στον ελληνικό ακαδημαϊκό χώρο. Έχει ήδη εκδώσει έντεκα φιλοσοφικά βιβλία. Ο Παναγιώτης Δόικος είναι ποιητής. Έχει εκδώσει τέσσερις ποιητικές συλλογές. Από το ακαδημαϊκό έτος 2017-2018 διδάσκει -για πρώτη φορά στο ελληνικό πανεπιστήμιο- τη φιλοσοφική θεωρία του Μίκη Θεοδωράκη για τη Συμπαντική Αρμονία. Η μελέτη του Η λογική των μορφών στον κινηματογράφο του Orson Welles προκρίθηκε στη βραχεία λίστα των πέντε υποψηφίων για το κρατικό βραβείο Δοκιμίου (2007).

(Πηγή: “Εκδόσεις Παπαζήση”, 2023)