Σπινόζα. Κράτος και θρησκεία

Υπήρξε μια εποχή κατά την οποία το πολιτικό έργο του Σπινόζα είχε αποσιωπηθεί από τους ιστορικούς της φιλοσοφίας. Από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι περίπου το 1960, με πολύ σπάνιες εξαιρέσεις, κανείς δεν φαινόταν να ενδιαφέρεται για ό,τι ο συγγραφέας της Ηθικής είχε γράψει σχετικά με το κράτος, το δίκαιο, τις σχέσεις ανάμεσα στον ανώτατο Άρχοντα και την Εκκλησία, τις πολιτικές συνέπειες της ανάγνωσης της Βίβλου. Αυτή η εποχή έχει παρέλθει. Η Θεολογικο-πολιτική πραγματεία και η Πολιτική πραγματεία μελετώνται αυτοτελώς, ως αναπόσπαστο τμήμα του φιλοσοφικού έργου του, και όχι ως απλά παραρτήματα. Μέσα στην ίδια την Ηθική μπορούμε να αναζητήσουμε τα θεμέλια των διανθρώπινων σχέσεων. Οι μελέτες τούτου του τόμου συνιστούν μία συμβολή στη διερεύνηση αυτών των πεδίων. Αξίζουν, πράγματι, τα πεδία αυτά μια λεπτομερή ανάλυση. Διότι για τον Σπινόζα είναι σχεδόν αδύνατο να πραγματευτούμε το κράτος χωρίς να μελετήσουμε τη σχέση του με τη θρησκεία· αντιστρόφως, τα έργα του Σπινόζα μαρτυρούν σταθερά μία πολιτική ανάγνωση της θρησκείας. Αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε εκ του σύνεγγυς πώς ο Σπινόζα οικοδομεί τα επιχειρήματά του σχετικά με τις διάφορες αρχές που συγκροτούν την ανθρώπινη κοινωνία, ποιες κρίσεις διατυπώνει αναφορικά με τα ιστορικά παραδείγματα στα οποία ανατρέχει, πώς οι βιβλικές έρευνές του εντάσσονται σε ένα καθορισμένο διανοητικό περιβάλλον. Αξίζει κυρίως τον κόπο να εξετάσουμε τη συνάρθρωση αυτών των προβλημάτων με τη γενική εννοιολογική αρχιτεκτονική της φιλοσοφίας του: στηρίζονται σε αυτήν και με τη σειρά τους συμβάλλουν στο να της προσδώσουν την ιδιαίτερη δύναμή της.

Pierre-Francois Moreau (Συγγραφέας)

Ο Pierre-François Moreau είναι Ομότιμος Καθηγητής Φιλοσοφίας στην Ecole Normale Supérieure de Lyon. Διευθύνει το επιστημονικό περιοδικό La Lettre clandestine και συνδιευθύνει τη σειρά «La Croisée des chemins» στις πανεπιστημιακές εκδόσεις ENS Éditions. Συνδιευθύνει, επίσης, τη σειρά «Philosophies» στον εκδοτικό οίκο Presses Universitaires de France και διευθύνει στον ίδιο οίκο τη νέα δίγλωσση κριτική και σχολιασμένη έκδοση των Απάντων του Σπινόζα. Έχουν ήδη δημοσιευθεί τέσσερις τόμοι: Tractatus theologicopoliticus / Traité théologico-politique (1999), Tractatus politicus/Traité politique (2005), Premiers écrits: Tractatus de Intellectus Emendatione/Traité de la réforme de l’entendement – Korte Verhandeling/Court traité (2009) και Ethica/Éthique (2020).
Ο Pierre-François Moreau είναι ένας από τους σημαντικότερους ειδικούς σήμερα στη φιλοσοφία του Σπινόζα, στην οποία έχει αφιερώσει διεθνώς αναγνωρισμένα βιβλία και άρθρα. Εκτός από το παρόν βιβλίο, στην κατανόηση του εύρους και της σημασίας του σπινοζικού στοχασμού έχουν συμβάλει καθοριστικά τα ακόλουθα έργα του: Spinoza. L’expérience et l’éternité, PUF, 1994 (αγγλ. μτφρ.: Experience and Eternity in Spinoza, Edinburgh University Press, 2021)· Spinoza et le spinozisme, PUF, 2003, 5η έκδ., 2019· Problèmes du spinozisme, Vrin, 2006. Πολυάριθμα άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε συλλογικούς τόμους των οποίων έχει αναλάβει την επιμέλεια ή τη συνεπιμέλεια: Spinoza au XIXe siècle, Publications de la Sorbonne, 2007· Lectures contemporaines de Spinoza, PUPS, 2012· Leibniz et Spinoza. Rencontres, controverses, réceptions, PUPS, 2014· Spinoza et la politique de la multitude, Kimé, 2021 κ.ά.

(Πηγή: “Εκδόσεις Ι. Σιδέρης”, 2023)

 

Φώτης Σιατίτσας (Μεταφραστής)

 

Δημήτρης Ι. Αθανασάκης (Επιμέλεια)

Ο Δημήτρης Ι. Αθανασάκης (D.E.A. Université Paris 1, Ph.D. ENS de Lyon) είναι Αναπληρωτής Καθηγητής Νεότερης Φιλοσοφίας στο Τμήμα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Α.Π.Θ. Διδάσκει στο ΔΠΜΣ «Συστηματική Φιλοσοφία» και διευθύνει το Εργαστήριο Φιλοσοφίας των Κοινωνικών Επιστημών της ΦΛΣ του Α.Π.Θ. Συμμετέχει στις εργασίες του Institut d’histoire des représentations et des idées dans les modernités (ENS de Lyon), του Laboratoire d’excellence «Constitution de la modernité: raison, politique, religion» (Université de Lyon) και του Sive Natura-International Center for Spinozan Studies (Università di Bologna). Η έρευνά του επικεντρώνεται στις σύνθετες διαδικασίες συγκρότησης του Λόγου στα φιλοσοφικά συστήματα της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας (Ντεκάρτ, Μαλμπράνς, Σπινόζα, Λάιμπνιτς) σε συνάρτηση με τις πολιτικοδικαιϊκές έννοιες και τις επιστημονικές θεωρίες, μεθόδους και πρακτικές από τον Γαλιλαίο μέχρι τον Διαφωτισμό. Στις Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ έχει, επίσης, επιμεληθεί την ελληνική έκδοση του βιβλίου του P.-F. Moreau Ο Σπινόζα και ο σπινοζισμός (2016, 2η επαυξ. έκδ., 2019). Άλλες πρόσφατες δημοσιεύσεις: «‘Pauca de natura corporum’: η φυσική και η φυσιολογία στην Ηθική του Σπινόζα», ΝΕΥΣΙΣ, 27-28 (2019-2020), σ. 5-43· Λάιμπνιτς Ι: Μονάδα και δύναμη, Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, 2022, 362 σ.· «Individu et multitude dans le Traité politique de Spinoza», στο S. Lavaert, P.-F. Moreau (επιμ.), Spinoza et la politique de la multitude, Kimé, 2021, σ. 85-111·«Réalisme et utopie: A. Matheron lecteur critique de Hobbes», στο R. Carbone (επιμ.), Modernity and Critique: Issues and Keys to Understanding the Modern World, La Città del Sole, 2022, σ. 41-60.

(Πηγή: “Εκδοτικός Οίκος Ι. Σιδέρης”, 2023)