Θαυμάζειν. Απορείν. Φιλοσοφείν – Ἡ ἀρχὴ τῆς φιλοσοφίας καὶ ἡ φιλοσοφία ὡς ἀρχὴ στὴν κλασικὴ ἐποχὴ

Ἡ φιλοσοφία ἀποτελεῖ, καὶ ὡς λέξη καὶ ὡς δραστηριότητα, ἕνα κληροδότημα τῶν Ἑλλήνων. Τὸ εἶναι της ἔχει ἀνεξίτηλα σφραγιστεῖ ἀπὸ τὸ παρελθόν της. Πῶς ὅμως ξεκινᾶ ἡ φιλοσοφικὴ σκέψη; Τί τὴν κινητοποιεῖ; Ποιά ψυχικὴ προδιάθεση καὶ ποιός θυμικὸς τόνος τὴν εὐνοοῦν; Σὲ τί διαφέρει ἡ φιλοσοφία ἀπὸ ἄλλες μορφὲς ἔρευνας καὶ σκέψης καταγεγραμμένης σὲ πεζὸ λόγο, ὅπως εἶναι ἡ ρητορεία, ἡ ἱστοριογραφία καὶ ἡ ἰατρική; Καὶ ἐν τέλει: τί εἶναι φιλοσοφία; Στὶς λιγοστὲς ἀπαντήσεις ποὺ διαθέτουμε ἀπὸ τὴν κλασικὴ ἐποχή, μία ἀναντίρρητα δεσπόζει· εἶναι ἡ ἀπάντηση τοῦ Πλάτωνα καὶ τοῦ Ἀριστοτέλη: ἀρχὴ τοῦ φιλοσοφεῖν εἶναι τὸ θαυμάζειν. Ἡ ἄποψη αὐτὴ εἶχε μεγάλη ἀπήχηση στὴν ἱστορία τῆς δυτικῆς σκέψης καὶ δέχτηκε πολλὲς διαδοχικὲς ἑρμηνεῖες. Πῶς, ὅμως, θὰ πρέπει νὰ κατανοήσουμε τὸ φιλοσοφικὸ θαυμάζειν καὶ τὴ συνάφειά του μὲ τὸ ἀπορεῖν κατὰ τὴ στιγμὴ τῆς πρώτης σύλληψής τους στὰ συμφραζόμενα τῶν πλατωνικῶν διαλόγων καὶ τῶν ἀριστοτελικῶν πραγματειῶν, ἰδίως ἂν ἀναλογιστοῦμε ὅτι οἱ ἔννοιες αὐτὲς εἶχαν μιὰ μακρὰ προ-φιλοσοφικὴ ἱστορία σὲ ποιητὲς καὶ πεζογράφους, ὅπως ὁ Ὅμηρος καὶ ὁ Ἡσίοδος, ὁ Ἡρόδοτος καὶ οἱ συντάκτες τῶν κειμένων τῆς Ἱπποκρατικῆς Συλλογῆς; Μελετώντας τὴ σχέση τοῦ θαυμάζειν καὶ τοῦ ἀπορεῖν μὲ τὸ φιλοσοφεῖν στὰ κείμενα τοῦ Πλάτωνα καὶ τοῦ Ἀριστοτέλη ἐρχόμαστε ἀντιμέτωποι μὲ τὴν ἱστορικὴ περίοδο κατὰ τὴν ὁποία ἡ φιλοσοφία ἀπέκτησε, ἅπαξ καὶ διὰ παντός, αὐτοσυνειδησία ὡς αὐτόνομη θεωρητικὴ δραστηριότητα τοῦ ἐλεύθερου νοῦ πέρα καὶ πάνω ἀπὸ τυχὸν πρακτικὲς συνέπειες καὶ χρησιμότητα τεχνικῶν ἐφαρμογῶν. Μιὰ περιδιάβαση σὲ αὐτὸ τὸ πολύφωνο τοπίο πνευματικῆς διαμάχης ἀποτελοῦν τὰ εἴκοσι ἕνα κεφάλαια τῆς παρούσας μελέτης.

Σπύρος Ι. Ράγκος (Συγγραφέας)

Ὁ Σπύρος Ι. Ράγκος εἶναι καθηγητὴς ἀρχαίας ἑλληνικῆς φιλολογίας καὶ φιλοσοφίας στὸ Πανεπιστήμιο Πατρῶν. Μὲ σπουδὲς κλασικῆς φιλολογίας στὸ Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, ἐκπόνησε διδακτορικὴ διατριβὴ στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Cambridge καὶ παρακολούθησε σεμινάρια ἀρχαίας θρησκείας στὴν École Pratique des Hautes Études. Διετέλεσε ἐπίσης μεταδιδακτορικὸς ὑπότροφος καί, ἀργότερα, ἐπισκέπτης ἐρευνητὴς στὸ Πανεπιστήμιο τοῦ Princeton. Τὰ ἐπιστημονικὰ ἐνδιαφέροντά του κινοῦνται στὸν χῶρο τῆς φιλοσοφίας, τῆς θρησκείας καὶ τῆς ἱστορίας τῶν ἰδεῶν στὴν ἑλληνικὴ ἀρχαιότητα. Μελέτες καὶ ἄρθρα του ἔχουν δημοσιευθεῖ σὲ διεθνῆ ἐπιστημονικὰ περιοδικὰ καὶ συλλογικοὺς τόμους. Ἐνδεικτικὲς δημοσιεύσεις στὰ ἑλληνικά: Ἡ ἑλληνικὴ ἀρχαιότητα: πόλεμος – πολιτικὴ – πολιτισμὸς (σὲ συνεργασία μὲ τὸν Δ. Ι. Κυρτάτα), Θεσσαλονίκη: Ἵδρυμα Νεοελληνικῶν Σπουδῶν, 2010· «Φιλοσοφία καὶ θρησκεία: ἑλληνικοὶ στοχασμοὶ περὶ θεῶν καὶ θείου», στὸ Γ. Καραμανώλης (ἐπιμ.), Εἰσαγωγὴ στὴν ἀρχαία φιλοσοφία, Ἡράκλειο: Πανεπιστημιακὲς Ἐκδόσεις Κρήτης, 2017, σ. 271–327·Μήτε ἄῤῥεν μήτε θῆλυ: Ἱστορίες εὐνούχων στὴν ἀρχαιότητα, Ἡράκλειο: Πανεπιστημιακὲς Ἐκδόσεις Κρήτης, 2021.

(Πηγή: “Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης”, 2023)