Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο: Σόδομα και Γόμορρα

Ο Παύλος Ζάννας παρουσίασε την ενότητα “Σόδομα και Γόμορρα” με τα ακόλουθα λόγια: Το “Σόδομα και Γόμορρα” (“Sodome et Gomorrhe”), τέταρτη ενότητα του “Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο”, είναι η τελευταία ενότητα που δημοσιεύτηκε όσο ζούσε ο Μαρσέλ Προύστ (οι υπόλοιπες τρεις θα δημοσιευτούν από το 1923 ως το 1927, με βάση τα χειρόγραφα του συγγραφέα). Το “Σόδομα και Γόμορρα Ι” πρωτοδημοσιεύτηκε τό 1921 στον ίδιο τόμο με το δεύτερο μέρος της ενότητας “Η μεριά του Γκερμάντ”. Ένα χρόνο αργότερα κυκλοφορεί σε τρεις τόμους το “Σόδομα και Γόμορρα II”. Τόσο το μάλλον σύντομο πρώτο μέρος όσο και τα τέσσερα μεγαλύτερα κεφάλαια που συνθέτουν το δεύτερο μέρος, έχουν υπότιτλους που προσδιορίζουν περίπου το περιεχόμενό τους. Ο Μαρσέλ Προύστ φέρνει στην ενότητα αυτή έναν καινούργιο φωτισμό σε όλη την ως τώρα μυθιστορηματική του σύλληψη. Η ανακάλυψη το ρόλου της ομοφυλοφιλίας -με μια λεπτομερειακή ανάλυση των ομοφυλοφιλικών σχέσεων και της τυπολογίας τους- εξηγεί και προσδιορίζει αναδρομικά τη συμπεριφορά ορισμένων προσώπων και κυρίως του βαρόνου ντε Σαρλύς. Κάτω από το καινούργιο αυτό πρίσμα θα κοιταχτεί η δεξίωση της πριγκίπισσας ντε Γκερμάντ, όπου όμως συνεχίζεται ανελέητη η περιγραφή της αριστοκρατικής ή ψευτοαριστοκρατικής νοοτροπίας και συμπεριφοράς, σε σχέση μάλιστα και με την υπόθεση Ντρέυφους που αναστατώνει τη γαλλική κοινωνία. Αυτός ο καινούργιος φωτισμός θα παίξει σημαντικό ρόλο και στη διαμόρφωση της σχέσης του αφηγητή με την Αλμπερτίν στη διάρκεια της δεύτερης διαμονής στο Μπαλμπέκ: τα Γόμορρα θα θρέψουν τον έρωτα και τη ζήλια του αφηγητή (επαναλαμβάνεται έδώ, άλλα σε άλλη τονικότητα, η παλιά ερωτική ιστορία του Σουάν και της Οντέτ, που στα πρόσωπα της Αλμπερτίν και του αφηγητή θα πάρει στη συνέχεια εντελώς άλλες διαστάσεις). Με τη δεύτερη άφιξη στο Μπαλμπέκ -στις σελίδες που επιγράφονται “Οι διαλείψεις της καρδιάς”- ο Προύστ συνθέτει ενα από τα ωραιότερα δείγματα της μεγάλης του τέχνης. Κωμικά στοιχεία στον παρόντα χρόνο πλέκονται με το χρόνο της ανάμνησης της πρώτης διαμονής και η παρουσία της νεκρής τώρα γιαγιάς κερδίζει μιαν άλλη, πιο συγκλονιστική αλήθεια. Χρόνος τωρινός και χρόνος περασμένος, ζωή και θάνατος, ανάμνηση πιο ζωντανή από τον τωρινό νεκρό χρόνο, όνειρο και πραγματικότητα, υφαίνονται μαζί για να μας συνδέσουν με το παρελθόν της αφήγησης και με την αφήγηση που θα ακολουθήσει. Το μυθιστόρημα συνεχίζει με τη βραδιά στης κυρίας Βερντυρέν. Στον κύκλο της “μικρής συντροφιάς” θα εμφανιστούν, εκτός από τον αφηγητή, ο βαρόνος ντε Σαρλύς και ο Μορέλ, το ζεύγος των Καμπρεμέρ και οι παλαιότεροι “πιστοί”. Περιγραφή της επαρχιακής ψευτοαριστοκρατικής νοοτροπίας, του ανερχόμενου μικροαστισμού, με πλήθος κωμικές εικόνες και σατιρικές αιχμές οι οποίες αποκαλύπτουν τα πιο αντιφατικά χαρακτηριστικά που συνυπάρχουν στο κάθε πρόσωπο. Στο επίκεντρο του μέρους αυτού βρίσκεται η σχέση του βαρόνου ντε Σαρλύς και του Μορέλ, που θα πάρει άλλες, τραγικές, διαστάσεις στις επόμενες ενότητες, σε σχέση και με το ζεύγος Βερντυρέν. Παράλληλα αναπτύσσεται ο δεσμός του αφηγητή με την Αλμπερτίν, με κυρίαρχο στοιχείο τη ζήλια που εντοπίζεται κυρίως στις υποψίες για τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις της κοπέλας. Γύρω από τα πρόσωπα που ο Προύστ περιγράφει με ζωηρά χρώματα, ζωντανεύει και το φυσικό πλαίσιο: τα τοπία, οι μικροί σταθμοί του τραίνου που δίνουν την ευκαιρία στον σοφό αλλά σχολαστικό Μπρισώ να εξηγήσει την ετυμολογία του κάθε ονόματος. Οι αλλαγές και οι φθορές της κάθε ονομασίας τονίζουν την αίσθηση της χρονικής εξέλιξης και αλλαγής, που διαπιστώνεται ταυτόχρονα στις κοινωνικές σχέσεις και στην ψυχολογία και τη συμπεριφορά των προσώπων. Έτσι, ο Προύστ ολοκληρώνει την παρουσίαση και ανάλυση ορισμένων θεμάτων που τον απασχόλησαν ήδη, ενώ παράλληλα προετοιμάζει τις πιο δραματικές συγκρούσεις και τα πιο δραματικά γεγονότα που θα ακολουθήσουν.