Ο βίος του Ζοζέφ Ρουλέν. Κύριοι και υπηρέτες

“Ο βίος του Ζοζέφ Ρουλέν” “Θα ήθελα να φτιάξω πορτρέτα που έναν αιώνα αργότερα θα φανερώνονταν στους ανθρώπους εκείνων των χρόνων σαν οπτασίες”, έγραφε ο Βαν Γκογκ πριν από έναν αιώνα. Αυτά τα πορτρέτα, υπάρχουν λόγοι ν’ αμφιβάλλουμε αν θα φανερωθούν σήμερα: κορωνίδα της εμπορευματικής αξίας, είναι τόσο λίγο ορατά όσο και τα υδατόσημα των τραπεζογραμματίων. Και τούτο διότι ο Βαν Γκογκ, που επιπροσθέτως ήταν και ζωγράφος, είναι μια υπόθεση χρυσοφόρα. Μέσα σ’ αυτήν την υπόθεση, βρίσκεται πολύ πέραν του έργου του τώρα, δεν υπάρχει πουθενά. Θέλησα να τον δω από τη δώθε πλευρά του έργου· με τα μάτια κάποιου που αγνοεί τι είναι “έργο”, εάν αυτό το απίστευτο κατόρθωμα ήταν ακόμη εφικτό στο τέλος του περασμένου αιώνα· κάποιου που ζούσε σε μιαν εποχή και σ’ ένα περιβάλλον όπου η μόδα δεν επέβαλλε ακόμη να καταλαβαίνει όλος ο κόσμος τη μεγάλη ζωγραφική: με τα μάτια εκείνου του ταχυδρόμου ονόματι Ρουλέν, που υπήρξε φίλος ενός φτωχού Ολλανδού, ζωγράφου επιπροσθέτως, στην Αρλ το 1888. Και φυσικά δεν τα κατάφερα. Ο μύθος είναι πολύ πιο δυνατός, απορροφά κάθε απόπειρα να του ξεφύγεις, την παρασύρει στην τροχιά του και από τούτην τρέφεται, προσθέτοντας λίγες πεντάρες στο κεφάλαιο αυτής της χρυσοφόρας υπόθεσης, ακαταπαύστως. Αυτή η αποτυχία είναι ίσως ενθαρρυντική: μου επιτρέπει να υποθέσω ότι ο ταχυδρόμος Ρουλέν στέκει αναπόφευκτα μπροστά σε όποιον τον αναπολεί σαν μια “οπτασία”, όπως ακριβώς το ήθελε εκείνος που του έδωσε υπόσταση. Π. Μ. “Κύριοι και υπηρέτες” Τι είναι ένας μεγάλος ζωγράφος, πέρα από τις συμπτώσεις του προσωπικού ταλέντου; Είναι αναμφισβήτητα κάποιος του οποίου ο ασυγκράτητος πόθος για κοινωνική άνοδο λοξοδρόμησε σε μια δραστηριότητα που ξεπερνά τις κοινωνικές διακρίσεις, και ως εκ τούτου καμία φήμη δεν θα μπορούσε να τον ικανοποιήσει απόλυτα: τέτοια είναι η περίπτωση του ζωγράφου που μέσα σε τούτες τις σελίδες φέρει το όνομα Γκόγια. Μπορεί επίσης να είναι ένας άνθρωπος που πίστεψε ότι θα κατόρθωνε να κατευνάσει μέσω της δεξιοτεχνίας την παντοδυναμία της επιθυμίας – σ’ αυτήν τη θλιβερή διασκέδαση αφιέρωσε το έργο του, μέχρι που το έργο του, ή η ίδια του η συνείδηση, να του πει πως η τέχνη βρίσκεται εκεί ακριβώς όπου δεν υπάρχει παντοδυναμία: ονόμασα αυτόν τον άνθρωπο για λόγους πρακτικούς Βατώ. Είναι επιπλέον κάποιος που αργά ή γρήγορα πρέπει να δεχτεί αδιαμαρτύρητα τον αποχωρισμό του από τους δασκάλους, από την τέχνη και την ιστορία της, και να μάθει πως κάθε καλλιτέχνης σε ό,τι τον αφορά είναι ακόμη μια φορά μόνος, απέναντι σε έναν χορηγό ο οποίος τον συνθλίβει αλλ’ ελάχιστα προσδιορίζεται, μέσα σ’ εκείνες τις άγονες περιοχές όπου η τέχνη συνορεύει με τη μεταφυσική, η εξάσκησή της με την προσευχή· και θέλησα ένας άσημος μαθητής του Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα να έρθει αντιμέτωπος με τούτο δω. Π. Μ.