Πρόσφυγες από τον Αντικαύκασο

Το 1878 ελληνικοί πληθυσμοί από την ανατολική Ανατολία μετακινηθήκαν και εγκαταστάθηκαν στο υπό ρωσική κατοχή τότε Κυβερνείο του Καρς. Θα μείνουν εκεί κάποιοι για 40 και άλλοι για 42 χρόνια. Την πολιτική ιστορία αυτών των ανθρώπων ανιχνεύει το παρόν κείμενο. Ο ελληνικός πληθυσμός της ανατολικής Ανατολίας που μετοίκησε στις ρωσοκρατούμενες νότιες εκτάσεις του Αντικαυκάσου το 1878 (και έζησε εκεί έως και τα έτη 1920-1921) αυτοκαλούνταν «Έλληνες του Καρς» και από τις ρωσικές αρχές «ελληνική μειονότητα του Κυβερνείου του Καρς». Οι ελλαδικοί υπηρεσιακοί, διπλωματικοί και λοιποί παράγοντες, καθώς και η ελίτ των προσφύγων Ποντίων του Αντικαυκάσου τους παρουσίαζαν ¬¬–σπανιότατα– ως Κάρσιους, κυρίως όμως ως Καρσιώτες. Την περίοδο της αναμονής τους στα λιμάνια της Μαύρης Θάλασσας συστήνονταν οι ίδιοι, στα έγγραφα και τις επιστολές τους, ως «Καρσιώτες πρόσφυγες». Στην Ελλάδα εισήλθαν (το 1919) ως Καρσιώτες και αυτή ήταν και η (πρώτη) ονομασία του συλλόγου τους. Το 1920-1921 όμως, καθ’ όλη τη διάρκεια των μετακινήσεών τους, οι ελλαδικές εφημερίδες τους ανέφεραν και τους σύστησαν στην ελλαδική κοινωνία ως Καυκάσιους. Η πολιτική ιστορία των Καρσιωτών (γνωστών στην Ελλάδα ως Καυκασίων προσφύγων) δεν είναι μια ιστορία των οικονομικών ελίτ, που στις ομογενειακές κοινότητες είναι ταυτόχρονα και τοπικοί αντιπρόσωποι του έθνους. Εδώ δεν υπάρχουν τραπεζίτες, βιομήχανοι, μεγαλέμποροι. Είναι η ιστορία των διανοούμενων, δασκάλων, ιερέων, έφεδρων αξιωματικών και μιας υπό διαμόρφωση μεσοαστικής τάξης που περιλάμβανε επίσης έμπορους, τεχνίτες, εργολάβους, εισοδηματίες, κτηνοτρόφους και αγρότες που βρέθηκαν όλοι μαζί να εκπροσωπούν έναν πληθυσμό άνω των 60.000 Ελλήνων στη νοτιοδυτική άκρη του Αντικαυκάσου, ανθρώπων που πήραν την μοίρα στα χέρια τους.

Ανδρέας Απ. Αθανασιάδης (Συγγραφέας)

Ο Ανδρέας Απ. Αθανασιάδης γεννήθηκε το 1963 στην Ποντοκώμη Εορδαίας Κοζάνης από γονείς εκπαιδευτικούς (δασκάλους). Οι πρόγονοί του -και από τους δύο γονείς- κατάγονταν από τον Αντικαύκασο (από τα χωριά Γιαλαγούζτσαμ, Γέιτσα και Κάτω Τσαπίκ του Καρς) και μετά την «έξοδό» τους από εκεί εγκαταστάθηκαν στο Ερτομούς [Ποντοκώμη] Κοζάνης και στην Κάτω Κλέστινα [Κάτω Κλεινές] Φλώρινας.
Σπούδασε μαθηματικά και παιδαγωγικά και υπηρετεί ως δάσκαλος. Πραγματοποίησε μεταπτυχιακές σπουδές ειδίκευσης στην «Ιστορία, Τοπική Ιστορία: Έρευνα και Διδακτική», στο Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης (έδρα Φλώρινα) του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.
Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα επικεντρώνονται στην πολιτική ιστορία κατά τον 20ό αιώνα. Έχει λάβει μέρος -ως εισηγητής- σε ιστορικά συνέδρια, ενώ μέρος των εργασιών του είναι δημοσιοποιημένο σε συλλογικούς τόμους, σε περιοδικά και στο διαδίκτυο.

Έχουν εκδοθεί τα παρακάτω βιβλία του:
– Γεννηθείς εις Καύκασον Ρωσίας (σε συνεργασία με τον Χρήστο Μιχαηλίδη), Ινφογνώμων, Αθήνα 2010
– Στη σκιά του «βουλγαρισμού». Αποτυπώσεις «πολιτικών και εθνικών φρονημάτων» των πολιτών της περιφέρειας Φλώρινας κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, Επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2017
– Καυκάσιοι πρόσφυγες και Αριστερά στην ελληνική Μακεδονία. Από την εγκατάσταση έως τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια, Λ.Ι. Αριστείδου, Φλώρινα 2020
– Ζαχαριάδης και «Μακεδονικό εθνικό ζήτημα» 1949-1956. Η περίπτωση της οργάνωσης «Ήλιντεν» (σε συνεργασία με τον Ηλία Γρούιο), Λ.Ι. Αριστείδου, Φλώρινα 2020.

(Πηγή: “Εκδόσεις Ινφογνώμων”, 2025)