Άγιο φως: Oι ρίζες της αμφισβήτησης

Δύο κείμενα γραμμένα με διαφορά πενήντα ετών, κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα, που καταπιάνονται με την υπόθεση του αγίου φωτός. Δύο στοχαστές με εντελώς διαφορετικές φιλοσοφικές βάσεις και επιδιώξεις. Από τη μία ο Αδαμάντιος Κοραής, η πιο εμβληματική μορφή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και από την άλλη ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, μοναχός, ένας εκ των ιδρυτών του εκκλησιαστικού κινήματος των Κολλυβάδων. Και οι δύο καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα: Η αφή του αγίου φωτός δεν αποτελεί θαύμα, πραγματοποιείται με ανθρώπινη παρέμβαση, ενώ γύρω από το όλο γεγονός έχει στηθεί ένας επικερδής εκκλησιαστικός μηχανισμός, που κρατά τους Έλληνες δέσμιους της δεισιδαιμονίας και της αμάθειας. Στις μέρες μας, με τις πρόσφατες παραδοχές των αγιοταφιτών να έχουν επιβεβαιώσει πανηγυρικά τους Κοραή και Καυσοκαλυβίτη, η αξία του παρόντος βιβλίου είναι διττή. Αφενός μας παρουσιάζει τις ρίζες της αμφισβήτησης του θαύματος στον προεπαναστατικό κόσμο της ελληνικής διανόησης και αφετέρου καλεί τους σύγχρονους εκπροσώπους του ελληνικού -και θεωρητικά κοσμικού- κράτους, να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων, δίνοντας ένα οριστικό τέλος στην ετήσια υποδοχή μιας κανδήλας από το Ισραήλ, με τιμές αρχηγού κράτους.

Αδαμάντιος Κοραής (Συγγραφέας)

Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833). Ο Αδαμάντιος Κοραής γεννήθηκε στη Σμύρνη και η οικογένειά του καταγόταν από τη Χίο. Μεγάλωσε σε περιβάλλον λογίων και αποφοίτησε από την Ευαγγελική Σχολή επί διευθύνσεως του Ιερόθεου Δενδρινού. Ασχολήθηκε ιδιαίτερα με την εκμάθηση ευρωπαϊκών γλωσσών. Το 1772 έφυγε για το Άμστερνταμ, τυπικά για να εργαστεί στις επιχειρήσεις του εμπόρου Στάθη Θωμά, ουσιαστικά όμως για να διευρύνει τους πνευματικούς και κοινωνικούς του ορίζοντες. Δέκα χρόνια αργότερα κατόρθωσε παρά τις αρχικές αντιρρήσεις της οικογένειάς του να φύγει στο Μομπελιέ της Γαλλίας για σπουδές ιατρικής (τις οποίες ολοκλήρωσε το 1787, οπότε αναγορεύτηκε διδάκτωρ). Εκεί μυήθηκε στο πνεύμα του γαλλικού Διαφωτισμού και αφοσιώθηκε στη μελέτη της αρχαίας ελληνικής και της λατινικής γραμματείας. Η δύσκολη οικονομική κατάσταση που αντιμετώπισε μετά το θάνατο των γονιών του ένα χρόνο αργότερα, τον ανάγκασε να ασχοληθεί επαγγελματικά με τη μετάφραση. Από το 1788 και ως το τέλος της ζωής του έζησε στο Παρίσι και έζησε από κοντά τη Γαλλική Επανάσταση, τα γεγονότα της οποίας επηρέασαν καθοριστικά τη σκέψη του. Μέλος της Εταιρείας των Παρατηρητών του Ανθρώπου, ανέπτυξε φιλογαλλική δράση, μετέφρασε τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και άλλα φιλελεύθερα νομικά και πολιτικά κείμενα. Το ενδιαφέρον του για την πολιτική κατάσταση στο νέο ελληνικό κράτος, αν και από απόσταση, τον συντρόφεψε ως τα τελευταία χρόνια του, οπότε τήρησε πολεμική στάση έναντι της διακυβέρνησης του Καποδίστρια. Παράλληλα ο Κοραής εξελίχθηκε σε κεντρική μορφή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, εμβαθύνοντας περισσότερο στις φιλολογικές και γλωσσολογικές μελέτες και διευρύνοντας τον κύκλο των γνωριμιών του με γάλλους και έλληνες ομογενείς. Στις αρχές του 19ου αιώνα οδηγήθηκε σταδιακά στη διαμόρφωση μιας θεωρίας για το νεοελληνικό γλωσσικό ζήτημα, γνωστής ως θεωρία της “μέσης οδού”, η οποία αποτέλεσε σημείο αναφοράς και είχε ποικίλες επιπτώσεις στη μετέπειτα εξέλιξη της νεοελληνικής γλώσσας και γραμματείας. Αποτέλεσμα συνειδητής και εκ των έξω επέμβασης στη φυσική λειτουργία της γλώσσας, η “καθαρεύουσα” του Κοραή χαρακτηρίζεται θεμελιακά από τον τεχνητό χαρακτήρα της και ο ρόλος της στη λύση του μακρόχρονου ελληνικού γλωσσικού ζητήματος υπήρξε μάλλον ανασταλτικός παρά βοηθητικός. Στο χώρο της λογοτεχνίας τοποθετείται με το όψιμο αφηγηματικού χαρακτήρα κείμενό του “Ο Παπατρέχας”, τυπικό δείγμα απόπειρας συγγραφής με διδακτικό διαφωτιστικό στόχο. Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Αδαμάντιου Κοραή βλ. Δημήτρης Κεχαγιόγλου, “Αδαμάντιος Κοραής”, στο “Η παλαιότερη πεζογραφία μας: Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο”, τ. Β΄ 2, σελ. 80-96, Αθήνα: Σοκόλης, 1999.

(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).

 

Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης (Συγγραφέας)