Για την κρίση του μαρξισμού

Τον Νοέμβριο του 1977, από το βήμα του περίφημου συνεδρίου για την εξουσία και την αντιπολίτευση στις μετεπαναστατικές κοινωνίες που διοργάνωσε στη Βενετία η ιταλική κομμουνιστική εφημερίδα “Il Manifesto”, ο Αλτουσέρ αναφωνεί «Επιτέλους, η κρίση του μαρξισμού!». Μια φράση που ηχεί ακόμη αδιανόητη στα αφτιά ενός ορθόδοξου, σοβιετικού μαρξισμού, αλλά που για τον Αλτουσέρ σηματοδοτεί την επείγουσα ανάγκη να έρθει στην επιφάνεια ακριβώς το ιστορικό γεγονός της κρίσης αυτής ώστε να αναζητηθούν οι θεωρητικές και πολιτικές της αιτίες. Να αναζητηθούν στις πολιτικές πρακτικές, την οργανωτική συγκρότηση και τη στρατηγική των κυρίαρχων κομμουνιστικών κομμάτων σε Ανατολή και Δύση· να αναζητηθούν όμως και στο ίδιο το σώμα των μειζόνων μαρξικών κειμένων, στις απουσίες και τις δυναμικές τους, ταυτόχρονα θεμελιώδεις αλλά και σε όψεις τους αντιφατικές. Τα κείμενα του τόμου αυτού συγκροτούν το βασικό σώμα των δημόσιων παρεμβάσεων του Αλτουσέρ για την κρίση του μαρξισμού, ορίζοντας την προβληματική της όπως την ανέδειξε ο ίδιος τη διετία 1976-78. Πρόκειται για κείμενα που προκάλεσαν έκτοτε σημαντική πολιτική και θεωρητική αντιπαράθεση με διακύβευμα τη φύση του μαρξισμού και τη στρατηγική του κομμουνιστικού κινήματος.

Louis Althusser (Συγγραφέας)

Ο Λουί Αλτουσέρ (1918-1990) γεννήθηκε στο δασικό περίπτερο του Μπιρμαντρέις, 15 χιλιόμετρα μακριά από το Αλγέρι, από Γάλλους γονείς. Το 1939 πετυχαίνει στο διαγωνισμό εισαγωγής στην Ecole Normale Superieure (ENS), όμως το Σεπτέμβρη της ίδιας χρονιάς συλλαμβάνεται από επέλαση γερμανικών στρατευμάτων και παραμένει πέντε χρόνια σε στρατόπεδο αιχμαλώτων στη Γερμανία. Το 1950 γίνεται μέλος του Γαλλικού Κομμουνιστικού Κόμματος (ΚΚΓ), ενός από τα πιο μαζικά ΚΚ της Ευρώπης την εποχή εκείνη. Έχοντας ήδη αποποιηθεί της έντονης καθολικής διαπαιδαγώγησης που είχε ως νεαρός (πριν τον πόλεμο ήταν μέλος της Action Catholique), εντάσσεται στo ΚΚΓ, θεωρώντας πως είναι το αποτελεσματικότερο όχημα ανατροπής του καπιταλισμού, εξαιτίας της ιστορικής του αναφοράς και της μαζικής κοινωνικής του εκπροσώπησης. Ταυτόχρονα όμως, ασκεί ιδιαίτερα σκληρή κριτική στο σοβιετικό μαρξισμό, φορέας του οποίου είναι και το εν λόγω κόμμα. Διαμορφώνει μια ολόκληρη ομάδα διανοουμένων και θεωρητικών μελών του ΚΚΓ, που προσανατολίζονται στην ανασυγκρότηση του μαρξισμού σε μια σειρά από επιστημονικά πεδία (ο Ετιέν Μπαλιμπάρ στη φιλοσοφία, ο Πιερ Μασρέ στη θεωρία της λογοτεχνίας, ο Νίκος Πουλαντζάς στο πεδίο κράτος-πολιτική, ο Τορ στην ψυχανάλυση, ο Σαρλ Μπετελέμ στην οικονομία, οι Μποντελό και Εσταμπλέ στην εκπαίδευση, ο Λινάρ στα θέματα του εργατικού κινήματος). “Δομικός (ή στρουκτουραλιστικός) μαρξισμός” αποκαλούνται κωδικοποιημένα οι θεωρητικές αρχές εργασίας του Αλτουσέρ και της ομάδας του, μία διακριτή τάση μέσα σε όλο το πλέγμα του δυτικού μαρξισμού. Στα τελευταία χρόνια της ζωής του υποφέρει από μανιοκατάθλιψη και το 1980 θα στραγγαλίσει την επί 34 χρόνια σύντροφό του Ελέν Ριτμάν μέσα στο σπίτι τους, κατά τη διάρκεια διάλειψης, χωρίς να έχει καμία συναίσθηση των πράξεών του, με αποτέλεσμα να εγκλειστεί στο ψυχιατρείο. Επί μία δεκαετία παθαίνει διαρκώς κρίσεις κατάθλιψης, όταν τελικά στις 16 Οκτωβρίου του 1990 πεθαίνει από καρδιακή προσβολή. Είναι η χρονιά που λαμβάνει οριστικά τέλος η θεωρητική διαδρομή ενός μεγάλου αριστερού φιλοσόφου και διανοουμένου. Στο αρχείο του, που παραχωρείται από τον μοναδικό του κληρονόμο -τον ανιψιό του Φρανουά Μποντάρ- στο Ινστιτούτο Μνήμης της Σύγχρονης Έκδοσης (IMEC), ανακαλύπτεται ένα κείμενο αυτοβιογραφίας γραμμένο το 1985 με τίτλο “Το μέλλον διαρκεί πολύ”, που εκδίδεται στη Γαλλία δύο χρόνια μετά το θάνατό του, μαζί με ένα κείμενο του 1976 με τίτλο “Τα γεγονότα”.

 

Τάσος Μπέτζελος (Μεταφραστής)