Δικαιοσύνη

Κάθε χρόνο, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, οι παραδόσεις του Michael J. Sandel συγκεντρώνoυν πάνω από χίλιους φοιτητές, που κατακλύζουν τα ακαδημαϊκά έδρανα του Sanders Theatre. Πώς η πολιτική φιλοσοφία έγινε ένα από τα δημοφιλέστερα μαθήματα στο ιστορικό πανεπιστήμιο; Ο διάσημος καθηγητής πέτυχε το ακατόρθωτο: να κάνει γοητευτική την έννοια της δικαιοσύνης. Ας φανταστούμε έναν οδηγό φορτηγού που κατευθύνεται με ταχύτητα προς το μέρος πέντε πεζών, οι οποίοι νομοτελειακά θα χάσουν τη ζωή τους. Στη διασταύρωση έχει τη δυνατότητα να στρίψει σε έναν παράδρομο, στον οποίο όμως βρίσκεται ένας άλλος πεζός. Οι περισσότεροι, υιοθετώντας τη λογική του ωφελιμισμού, που αντιλαμβάνεται τη δικαιοσύνη ως εξασφάλιση του μέγιστου αγαθού για την πλειοψηφία, θα επέλεγαν τη λύση της παράκαμψης. Ας φανταστούμε τώρα ότι, στη γέφυρα που περνάει πάνω από τον αυτοκινητόδρομο, κάποιος στέκεται δίπλα σε έναν υπέρβαρο. Η πτώση του τελευταίου από τη γέφυρα θα μπορούσε να σταματήσει το φορτηγό. Οι περισσότεροι θα εξέφραζαν τις ηθικές τους ενστάσεις σε αυτό το σενάριο, που αντιβαίνει στην έννοια της δικαιοσύνης ως σεβασμού της ελευθερίας και των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αν όμως, και στις δύο περιπτώσεις, μία ανθρώπινη ζωή θυσιάζεται για να σωθούν πέντε, γιατί η δεύτερη περίπτωση είναι “λάθος;” Ο Michael J. Sandel θέτει στους φοιτητές του ανάλογα διλήμματα: Ποιες είναι οι υποχρεώσεις μας προς τους άλλους, στο πλαίσιο μιας ελεύθερης κοινωνίας; Είναι σωστό η κυβέρνηση να φορολογεί τους πλούσιους για να βοηθά τους φτωχούς; Είναι δίκαιη η ελεύθερη αγορά; Είναι λάθος μερικές φορές να λέμε την αλήθεια; Απαιτείται ποτέ ηθικά η θανάτωση άλλων ατόμων; Είναι δυνατό, ή επιθυμητό, να επιβάλουμε νομοθετικά μια ηθική; Συγκρούονται τα ατομικά δικαιώματα με το κοινό αγαθό; Με το βιβλίο του “Δικαιοσύνη”, ο Michael J. Sandel προσφέρει στους αναγνώστες το ίδιο συναρπαστικό ταξίδι που γοητεύει τους φοιτητές του Χάρβαρντ. Το βιβλίο είναι μια διεισδυτική, γλαφυρή διερεύνηση του νοήματος της δικαιοσύνης, και καλεί τους αναγνώστες όλων των πολιτικών πεποιθήσεων να εξετάσουν παλιές διαμάχες με νέους και διαφωτιστικούς τρόπους. Οι θετικές διακρίσεις, οι γάμοι μεταξύ ομοφυλοφίλων, η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία, η άμβλωση, η στρατιωτική θητεία, ο πατριωτισμός και το δικαίωμα στη διαφωνία, τα ηθικά όρια των αγορών – ο Sandel δείχνει πώς ακόμη και τα πλέον διαφιλονικούμενα ζητήματα είναι δυνατόν να φωτιστούν από μια στέρεη ηθική επιχειρηματολογία.