Δοκίμια κριτικής. Ούγος Φώσκολος και Ανδρέας Κάλβος: “Η κριτική – προπάντων η κριτική!”

“Από τα μαθητικά θρανία τα Γράμματα στάθηκαν ο μεγάλος μου έρωτας: τα μυθιστορήματα, τα διηγήματα, ο στίχος, η κριτική – προπάντων η κριτική! Προς αυτήν ένιωθα την ισχυρότερη έλξη”. Δ.Ν. Ο Νικολαρεΐζης υπήρξε ένα από τα φωτεινότερα μυαλά της γενιάς του ’30. Κοσμοπολίτης, με ευρύτερο φάσμα γνώσεων γύρω από τη διεθνή και ελληνική ποίηση, την πεζογραφία, το δοκίμιο, την τέχνη. Ήδη από το 1930 τα πρώιμα κείμενά του για τον ηδονισμό και τον λυρισμό στην ποίηση του Καβάφη, οι αναλύσεις και οι κρίσεις του για τον Andre Gide, τον Valery, τον Proust, τον Joyce, τον υπερρεαλισμό κι αργότερα τον Malraux και τον Sartre τον καθιστούν μοναδική φωνή στον στοχασμό της γενιάς του. Αν και στην αρχή της διπλωματικής του καριέρας, δεν διστάζει να δημοσιεύσει ένα εξαιρετικό και αιχμηρότατο κείμενο το 1937, στα χρόνια της δικτατορίας Μεταξά, για τον Γκαίμπελς και τη λογοκρισία στην ναζιστική Γερμανία. Σε τούτο τον τόμο των 592 σελίδων συγκεντρώνεται το σύνολο του κριτικού έργου του Δημήτρη Νικολαρεΐζη, “μιας από τις φωτεινότερες κριτικές συνειδήσεις της γενιάς του”. Στον τόμο συμπεριλαμβάνονται δύο, εξαντλημένα από χρόνια, βιβλία του, που είχαν εκδοθεί με δική του φροντίδα και που, συνεπώς, εκφράζουν την τελευταία εκδοτική του βούληση: “Δοκίμια κριτικής” (Φ. Φέξης, 1962) και “Ούγος Φώσκολος και Ανδρέας Κάλβος” (Ίκαρος, 1961). Σε τούτον τον τόμο προστίθενται δύο ακόμη κείμενά του: ο “Αποχαιρετισμός […]” στον Σεφέρη, και μία απάντησή του σε έρευνα του περιοδικού “Μακεδονικές Ημέρες”, το 1938, που αναδημοσιεύεται πρώτη φορά εδώ. Η ενότητα Ούγος Φώσκολος και Ανδρέας Κάλβος, πέρα από τα άγνωστα τότε στοιχεία που προσκομίζει για τους δύο μεγάλους ποιητές, έχει μοναδικό ενδιαφέρον γιατί καταγράφει την κριτική διαμάχη του Νικολαρεΐζη με τον καθηγητή Γ.Θ. Ζώρα, που η πολεμική τους δημοσιεύτηκε σε διάφορα φύλλα της “Καθημερινής” του 1961 πριν συγκεντρωθεί σε τόμο το 1962, εποχή σχεδόν μυθική σήμερα, όπου ο Τύπος μπορούσε να φιλοξενεί και τέτοιου τύπου φιλολογικές διαμάχες. Ένας ανεκδήλωτος ποιητής: Το βέβαιο είναι πως η ποίηση ήταν γι’ αυτόν η υψηλότερη βαθμίδα της τέχνης. Τα δύο μελετήματα που ξεχωρίζουν αμέσως στα “Δοκίμια Κριτικής” είναι “Η διαμόρφωση του καβαφικού λυρισμού” (1930) και “Η παρουσία του Ομήρου στη νέα ελληνική ποίηση” (1947). Δεν είναι τυχαίο ότι η “μέθοδος” με την οποία προσεγγίζει τον Αλεξανδρινό, αλλά και τον Σικελιανό ή τον Σεφέρη, είναι η υπαρξιακή ψυχανάλυση του ύφους, μια μορφή διερεύνησης των καλλιτεχνικών φαινομένων που έχει τις ρίζες της στον συμβολισμό. Αλέξης Ζήρας, 1981