Ο όρος «ψυχιατρική μεταρρύθμιση» είναι, ως προς το δίπολο των διαμετρικά αντίθετων σημασιών και περιεχομένων που εκφράζει, από τους πιο αμφιλεγόμενους. Έγινε ποτέ κάποια πραγματική μεταρρύθμιση του συστήματος των
υπηρεσιών ψυχικής υγείας, της κουλτούρας και της πρακτικής τους ή το αποτέλεσμα των περίπου 30 χρόνων
συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων ήταν απλώς ένα νεοϊδρυματικό μόρφωμα, που αναπαρήγαγε αμετάβλητη τη
λειτουργία του παραδοσιακού ψυχιατρικού κυκλώματος;
Σήμερα, το ποια ήταν η αλληλεπίδραση μιας έξωθεν επιβαλλόμενης «μεταρρύθμισης», με αφορμή το «πρόβλημα Λέρος», με τους στόχους, τα οράματα και τις πρακτικές όσων αναζητούσαν διαδρομές «πέρα και έξω» από το κυρίαρχο ψυχιατρικό παράδειγμα, μοιάζει για τους νέους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, αλλά και τους άμεσα ενδιαφερόμενους ανθρώπους με ψυχιατρική εμπειρία, καθώς και για όλη την κοινωνία, σαν να είναι εκτός της όποιας
δυνατότητας τους να το δουν, ν’ ακουμπήσουν, να «πατήσουν» πάνω σ’ αυτή την εμπειρία –τις αναζητήσεις, τις δυσκολίες, τους ανεπίτευκτους στόχους της– ως υλικό αναστοχασμού για τη μορφή και τα περιεχόμενα μιας χειραφετητικής πρακτικής στον χώρο της ψυχικής υγείας, στο παρόν και στο μέλλον που έρχεται.
Περιγράφοντας το βίωμα της εξορίας του ως ενός αμετάκλητου διωγμού όσο πιο μακριά γίνεται, χωρίς ποτέ καμιά επιστροφή, ένας ασθενής στη Λέρο είπε κάποτε: «Δαφνί, Λέρος, Τουρκία». Κάτι αντίστοιχο θα μπορούσε να συμβολίζει και η διαδρομή από το Δρομοκαΐτειο, το οποίο είναι ένας από τους βασικούς πυλώνες της ιδρυματικής ψυχιατρικής, έως τη Λέρο, όπου για μια στιγμή χάραξε μια ακτίνα φωτός, ότι μια «άλλη», εναλλακτική ψυχιατρική είναι δυνατή, και από εκεί μέχρι το Δαφνί, στον άλλο πυλώνα της ιδρυματικής ψυχιατρικής, που μας προσγειώνει σε μια πραγματικότητα όπου τίποτα δεν είχε ουσιαστικά αλλάξει, πέραν ίσως από την εξωτερική εικόνα της ιδρυματικής καταστολής.
Θεόδωρος Μεγαλοοικονόμου (Συγγραφέας)
Ο Θόδωρος Μεγαλοοικονόμου γεννήθηκε στην Αθήνα το 1947. Σπούδασε Ιατρική στο ΕΚΠΑ και ως ψυχίατρος, από το 1982, ήρθε σε επαφή με το κίνημα της εναλλακτικής ψυχιατρικής που ενέπνευσε ο Φράνκο Μπαζάλια στην Ιταλία.
Εργάστηκε διαδοχικά σε τρία ψυχιατρεία· στο Δρομοκαΐτειο (1986-1990), στο ΚΘ Λέρου (1990-1999) και στο ΨΝΑ (1999-2014) παίρνοντας πρωτοβουλίες για πρακτικές και προγράμματα ριζικής αποδόμησης και ξεπεράσματος των
ιδρυματικών πρακτικών στην κατεύθυνση της Αποϊδρυματοποίησης.
Ανέπτυξε συνεχή και συστηματική δραστηριότητα για ένα εναλλακτικό κίνημα στην ψυχική υγεία, από κοινού με άτομα με ψυχιατρική εμπειρία, οικογένειες, λειτουργούς ψυχικής υγείας, κοινωνικά κινήματα.
Έχει δημοσιεύσει πολλά επιστημονικά άρθρα σε περιοδικά και σε συλλογικές εκδόσεις, ελληνικές (Υγεία, ασθένεια και κοινωνικός δεσμός, επιμ. Ν. Παπαχριστόπουλου και Κ. Σαμαρτζή, Opportuna, 2011, κ.ά.) αλλά και σε διεθνείς (Basaglia’s International Legacy, Oxford University Press, 2020· Beyond the walls/Oltre i muri. Deistitutionalization in European best practices in mental health, δίγλωσση έκδοση, Edizioni Alpha Beta, 2010, κ.ά.). Από τις εκδόσεις Άγρα
κυκλοφορούν τα βιβλία του Λέρος, μια ζωντανή αμφισβήτηση της κλασικής ψυχιατρικής (2016) και Ρωγμές, ρήγματα και αντιστάσεις στην κυρίαρχη ψυχιατρική (2019).
(Πηγή: “Οι εκδόσεις των Συναδέλφων”, 2022)
