Είδωλα του Μακιαβέλλι

Όταν λέμε για έναν πολιτικό ότι είναι μακιαβελλικός, ότι προσφεύγει σε ανήθικα μέσα υπηρετώντας την κρατική σκοπιμότητα, αγνοούμε συνήθως πως η έννοια αυτή δεν πλάσθηκε με βάση την ανάγνωση του Μακιαβέλλι. Άλλοι έχουν δείξει ότι η έννοια «μακιαβελλισμός» δεν προκύπτει άμεσα από το έργο του Μακιαβέλλι· ο Θεοδόσης Νικολαΐδης, στην παρούσα μελέτη ιστορίας των ιδεών, δείχνει πώς προέκυψε: από τον αγώνα των ουγενότων για αναγνώριση και με αφορμή την φλωρεντινή καταγωγή της Αικατερίνης των Μεδίκων, βασίλισσας της Γαλλίας που κρίθηκε ένοχη για τη σφαγή των προτεσταντών. Ενώ οι “μοναρχομάχοι” έπλασαν την αρνητική έννοια “μακιαβελλισμός” ως αντίθετο είτε μιας πρώιμης έννοιας ανεξιθρησκείας (S. J. Brutus, Th. de Beze) είτε μιας πρώτης έννοιας εθνικισμού (Gentillet), οι “απολογητές” (Naude, Machon, του οποίου αναλύεται εδώ ένα ανέκδοτο έργο) θα ασπασθούν την συγκεκριμένη αρνητική έννοια! Ο ΝΙκολαΐδης εξηγεί την παράξενη αυτή μεταβολή. Οι αντιμακιαβελλικοί είχαν ορίσει με αριστοκρατικό τρόπο την ανοχή και το έθνος. Ο φιλόσοφος Μποντέν (Bodin) στο μεταξύ είχε πλάσει την νεωτερική έννοια της κυριαρχίας, που κατατάσει και τους ευγενείς στους υπηκόους. Σε αυτή την βάση, όμως, η “μακιαβελλική” στάση έπαυε να είναι σκανδαλώδης. Επιπλέον έσμιγε με αυτήν που είχε όντως υποστηρίξει ο Μακιαβέλλι.