Εγώ, ο Πιερ Ριβιέρ, που έσφαξα τη μητέρα μου, την αδερφή μου και τον αδερφό μου…

«Μόλις λύτρωσα τον πατέρα μου από τα βάσανά του. Ξέρω ότι θα πεθάνω, αλλά δεν με πειράζει». Στις 3 Ιουνίου του 1835 ο εικοσάχρονος αγρότης Πιερ Ριβιέρ σκοτώνει εκ προμελέτης και εν ψυχρώ τη μητέρα του, έγκυο στον έκτο μήνα, την αδερφή και τον αδερφό του. Το υπόμνημα που συνέταξε για να εξηγήσει τον τριπλό του φόνο έδωσε αφορμή για μια βασική αντιπαράθεση: πρόκειται για τον λόγο ενός εγκληματία ή το παραλήρημα ενός τρελού; Πρόκειται, εντέλει, για τη διαμάχη του δικαστικού με τον πρωτοεμφανιζόμενο τότε ψυχιατρικό λόγο. Κείμενο πολλαπλών αναγνώσεων, το υπόμνημα του Ριβιέρ ύστερα από εκατόν πενήντα χρόνια εξακολουθεί να επιδέχεται πολλών διαφορετικών ερμηνειών. Χωρίς καμία διάθεση ψυχολογικής, ψυχαναλυτικής ή γλωσσολογικής ανάλυσης στον λόγο του Ριβιέρ, ο Μισέλ Φουκώ και οι συνεργάτες του στο Collège de France έχουν την ευκαιρία να δείξουν πώς μία μεμονωμένη περίπτωση μπορεί να αξιοποιηθεί κατάλληλα από τις στρατηγικές των κυρίαρχων λόγων. Σε συνδυασμό με το υλικό των ανακρίσεων, τις καταθέσεις των μαρτύρων, τις ιατρικές γνωματεύσεις και τη δικογραφία που συντάχθηκε πριν την ολοκλήρωση της δίκης, ο Φουκώ αποτυπώνει εύστοχα το συσχετισμό δυνάμεων των διαφορετικών λόγων και το παιχνίδι εξουσίας μέσα στο πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν. Συγχρόνως, εντοπίζει κάτι που ίσως είναι ακόμη πιο σημαντικό: το κείμενο του Ριβιέρ εξακολουθεί να διαφυλάσσει το αίνιγμά του, αφού καμία από τις κυρίαρχες ερμηνείες δεν καταφέρνει να το αποκρυπτογραφήσει.

Michel Foucault (Συγγραφέας)

Ο Μισέλ Φουκώ (1926-1984) γεννήθηκε στο Πουατιέ. Σπούδασε στην École Normale Supérieure (1946-1950), όπου έζησε μερικά από τα πιο δύσκολα χρόνια της ζωής του, αποπειρώμενος δύο φορές (1948, 1950) να αυτοκτονήσει. Ξεκίνησε την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία στο Πανεπιστήμιο της Λίλλης (1953-1954), την οποία όμως διέκοψε για να εργαστεί ως σύμβουλος μορφωτικών υποθέσεων του γαλλικού Υπουργείου Εξωτερικών στη Σουηδία και την Πολωνία. Το 1960 επέστρεψε στη Γαλλία και τον επόμενο χρόνο υποστήριξε στη Σορβόννη την περίφημη διατριβή του πάνω στην ιστορία της τρέλας (Folie et Déraison. Histoire de la folie à l’âge classique). Από το 1965 ζει ουσιαστικά στην Τύνιδα, ώς το φθινόπωρο του 1968, οπότε επιστρέφει στο Παρίσι, προκειμένου να αναλάβει τη διεύθυνση του Τμήματος Φιλοσοφίας του νεοϊδρυθέντος Πανεπιστημίου στη Βενσέν. Το 1970 εκλέγεται καθηγητής στο περιώνυμο Κολέγιο της Γαλλίας, στην έδρα που ο ίδιος θα ονομάσει «Ιστορία των συστημάτων σκέψης».
Υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος από το 1950 ώς το 1953. Το 1971 ιδρύει την GIP (Groupe d’informations sur les prisons/Ομάδα πληροφόρησης για τις φυλακές), η οποία θα διαλυθεί την επόμενη χρονιά. Στα τέλη του 1978 μεταβαίνει στην Τεχεράνη και δημοσιεύει σειρά άρθρων υποστήριξης της ιρανικής επανάστασης.

Άφησε μεγάλο αριθμό έργων. Ορισμένα, μεταφρασμένα στα ελληνικά:
Ιστορία της σεξουαλικότητας: Η δίψα της γνώσης, μτφρ. Γκλόρυ Ροζάκη, Κέδρος/Ράππας 1978
Οι λέξεις και τα πράγματα: Μια αρχαιολογία των επιστημών του ανθρώπου, μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, επιμ. Παναγιώτης Κονδύλης, Γνώση 1986
Η αρχαιολογία της γνώσης, μτφρ. Κωστής Παπαγιώργης, Εξάντας 1987
Ιστορία της σεξουαλικότητας: Η χρήση των απολαύσεων, μτφρ. Γιώργος Κωνσταντινίδης, Κέδρος/Ράππας 1989
Επιτήρηση και τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής, μτφρ. Καίτη Χατζηδήμου και Ιουλιέττα Ράλλη, Κέδρος/Ράππας 1989
Ιστορία της σεξουαλικότητας: Η μέριμνα για τον εαυτό μας, μτφρ. Γιάννης Κρητικός, Κέδρος/Ράππας 1993
Εγώ, ο Πιερ Ριβιέρ, που έσφαξα τη μητέρα μου, την αδελφή μου και τον αδελφό μου: Μια περίπτωση μητροκτονίας-αδελφοκτονίας τον 19ο αιώνα, μτφρ. Γιάννης Οικονόμου, Κέδρος 2002
Για την υπεράσπιση της κοινωνίας, μτφρ. Τιτίκα Δημητρούλια, Ψυχογιός 2002
Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή, μτφρ. Πάρης Μπουρλάκης, Καλέντης 2007
Η τάξη του λόγου: Εναρκτήριο μάθημα στο Collège de France 1970, μτφρ. Μηνάς Χρηστίδης, Ηριδανός χ.χ.

Από τις εκδόσεις της Εστίας κυκλοφορούν:
Οι μη κανονικοί. Παραδόσεις στο Κολέγιο της Γαλλίας, 1974-1975, μτφρ. Σωτήρης Σιαμανδούρας, 32019
Για την κυβέρνηση των ζωντανών. Παραδόσεις στο Κολέγιο της Γαλλίας, 1979-1980, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας – Πάρης Μπουρλάκης, (2020),
Το θάρρος της Αλήθειας. Η κυβέρνηση του εαυτού και των άλλων. Παραδόσεις στο Κολέγιο της Γαλλίας, 1983-1984, μτφρ. Γιώργος Καράμπελας (2022).

(Πηγή: “Βιβλιοπωλείον της Εστίας”, 2024)

 

Γιάννης Οικονόμου (Μεταφραστής)