Εκτιμήσεις για τα αίτια του μεγαλείου και της παρακμής των Ρωμαίων

Οι Ρωμαίοι υπήρξαν τρανοί και ευημερούσαν όσον καιρό κυβερνούνταν σύμφωνα με ορισμένες αρχές: την αγάπη για την ελευθερία, για τον μόχθο και για την πατρίδα, την αυστηρή στρατιωτική πειθαρχία και τη συνετή πολιτική της συγκλήτου στις σχέσεις της με τους ηττημένους λαούς. Παρήκμασαν όταν η αυτοκρατορία τους επεκτάθηκε υπέρμετρα και η κατίσχυσή τους παγκοσμίως τους υποχρέωσε να μεταβάλουν τρόπο διακυβέρνησης, αντικαθιστώντας τις παλαιές αρχές με νέες. Η απομάκρυνση των στρατιών προκάλεσε την εξάλειψη του δημοκρατικού φρονήματος· το δικαίωμα του Ρωμαίου πολίτη παραχωρήθηκε σε πάρα πολλούς λαούς· σημειώθηκε μια υπέρμετρη συσσώρευση πλούτου· το πέρασμα της εξουσίας από τα χέρια των πατρικίων στα χέρια των πληβείων άνοιξε τον δρόμο στους θηριωδέστερους των αυτοκρατόρων. Οι εκτιμήσεις αυτές, που διακρίνονται για τη διαύγειά τους, διανθίζονται με αξιοθαύμαστα πορτρέτα και απεικονίσεις, τα οποία καθιστούν αυτό το βιβλίο αριστούργημα αυστηρής χάρης, πλήρες αγάπης για την ελευθερία. Corrado Rosso Σε έναν αρκετά ευσύνοπτο τόμο ο κύριος ντε Μοντεσκιέ μπόρεσε να συνθέσει έναν πολύ ενδιαφέροντα και μεγάλο ζωγραφικό πίνακα. Καθώς ο συγγραφέας δεν επέμεινε διόλου στις λεπτομέρειες αλλά ασχολήθηκε μόνο με τα γόνιμα και βασικά σημεία του θέματός του, κατόρθωσε να περικλείσει σε ελάχιστο χώρο και να παρουσιάσει εν τάχει έναν μεγάλο αριθμό καθαρά διακριτών στοιχείων, χωρίς να κουράζει τον αναγνώστη.Αφήνοντας πολλά να εννοηθούν, πρόσφερε ακόμη περισσότερα ερεθίσματα για τη σκέψη. Θα μπορούσε να τιτλοφορήσει το βιβλίο του Ρωμαϊκή Ιστορία, προς χρήσιν των πολιτικών ανδρών και των φιλοσόφων. D’ Alembert