Εμπειρίες μετάφρασης

Τι σημαίνει “μεταφράζω’; Η “μετάφραση” αποδίδει πλήρως το νόημα του πρωτοτύπου; Ποιός είναι ο ρόλος του μεταφραστή και γιατί η “μετάφραση” είναι περισσότερο μια εμπειρία και μια διαδικασία απωλειών και ανταμοιβών παρά μια παθητική ερμηνεία του πρωτοτύπου; Τι είναι η “διαπραγμάτευση” και ποιός ο ρόλος της απέναντι στο πρωτότυπο κείμενο; Σε αυτά και σε πολλά ακόμη ανάλογα ερωτήματα μεταφραστικού και μεταφρασεολογικού ενδιαφέροντος αποπειράται να απαντήσει ο Umberto Eco στη σειρά δημοσιευμάτων και ανακοινώσεων που για πρώτη φορά βλέπουν το φως σε έναν ενιαίο τόμο. Με το γνωστό του γλαφυρό και εύληπτο ύφος, με αναφορές από ποικίλα και διαφορετικά πεδία γνώσης και δημιουργίας (από τη λογοτεχνία μέχρι τη φιλοσοφία και τη σημειολογία, από την αισθητική μέχρι τη μουσική και τον κινηματογράφο), και αντλώντας δεκάδες συγκεκριμένα παραδείγματα μετάφρασης από τις σημαντικότερες γλώσσες καταδεικνύει ότι η “μετάφραση” είναι περισσότερο ένα γοητευτικό ταξίδι μεταξύ πολιτισμών, γλωσσών και κειμένων, οι απαρχές της οποίας χάνονται στα βάθη των αιώνων, καθώς, όπως υπογραμμίζει, στην “πραγματικότητα εδώ και χιλιετίες ο κόσμος μεταφράζει”.

Umberto Eco (Συγγραφέας)

Ο Ουμπέρτο Έκο, δοκιμιογράφος, φιλόσοφος, κριτικός λογοτεχνίας, μυθιστοριογράφος, γεννήθηκε στην Αλεσάντρια του Πιεμόντε στις 5 Ιανουαρίου του 1932. Φημολογείται ότι το επώνυμο “Έκο” είναι το αρκτικόλεξο των λέξεων “Ex Caelis Oblatus”, που σημαίνει “θεϊκό δώρο”. Ακολούθησε σπουδές μεσαιωνικής φιλοσοφίας και λογοτεχνίας και έκανε το διδακτορικό του στη φιλοσοφία το 1954, ολοκληρώνοντας τη διατριβή του για τον Θωμά Ακινάτη. Από το 1988 ήταν πρόεδρος του Διεθνούς Κέντρου Μελετών Σημειωτικής στο Πανεπιστήμιο του Σαν Μαρίνο. Το 1965 εξελέγη καθηγητής Οπτικών Επικοινωνιών στη Φλωρεντία και το 1966 καθηγητής της Σημειολογίας στο Μιλάνο. Το 1971 το Πανεπιστήμιο της Μπολόνια του προσέφερε τη θέση του τακτικού καθηγητή της Σημειολογίας και το 1974 ο Έκο οργάνωσε τον Διεθνή Σύνδεσμο Μελετών. Επίσης, ήταν διευθυντής του περιοδικού “VS”. Στη διάρκεια της δεκαετίας του 70, άρχισε να γράφει τα μυθιστορήματα του, κάνοντας την αρχή με “Το όνομα του Ρόδου”, που τιμήθηκε με το βραβείο Strega το 1981 και το Medicis Etranger το 1982, ενώ πούλησε εκατομμύρια αντίτυπα σε όλο τον κόσμο. Ο Έκο περνούσε τον καιρό του με τη γυναίκα του και δύο παιδιά τους ανάμεσα στο σπίτι του στο Μιλάνο (ένα διαμέρισμα-λαβύρινθο με μια βιβλιοθήκη 30.000 βιβλίων) και στο εξοχικό του στο Ρίμινι. Γνώριζε άπταιστα πέντε γλώσσες, μεταξύ των οποίων αρχαία ελληνικά και λατινικά, που χρησιμοποιούσε πολύ συχνά στα βιβλία του, επιστημονικά και λογοτεχνικά. Από την αρχή της καριέρας του είχε κερδίσει πολλές τιμητικές διακρίσεις και έχει κάνει δεκάδες εκδοτικές επιτυχίες. Στις πραγματείες του συγκαταλέγονται: “Opera aperta” (1962), “La struttura assente” (1968), “Θεωρία σημειωτικής” (1975), “Lector in fabula” (1979). To 1980 εμφανίστηκε ως μυθιστοριογράφος με το “Όνομα του Ρόδου”, το 1988 ακολούθησε το “Εκκρεμές του Φουκώ”. Έφυγε από τη ζωή στις 19 Φεβρουαρίου 2016 σε ηλικία 84 ετών. (φωτογραφία: Isolde Ohlbaum)

 

Έφη Καλλιφατίδη (Μεταφραστής)

Η Έφη Καλλιφατίδη (1954-2018) γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε αρχιτεκτονική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και γραφιστική στο Istituto Europeo di Design (IED) της Ρώμης. Αναγνωρισμένη μεταφράστρια λογοτεχνίας, μετέφρασε στα ελληνικά το σύνολο των μυθιστορημάτων και τα περισσότερα δοκιμιακά έργα του Ουμπέρτο Έκο, καθώς και έργα κλασικών συγγραφέων όπως οι Λώρενς Στερν, Χένρυ Φήλντινγκ, Χέρμαν Μέλβιλ, Σάμουελ Μπάτλερ, Ναθάνιελ Χώθορν, Τσαρλς Ντίκενς, Τζιοβάνι Βέργκα, κ.ά. – 150, συνολικά, λογοτεχνικά έργα αγγλόφωνων, Ιταλών και Γάλλων συγγραφέων. Παράλληλα εργάστηκε για πολλά χρόνια ως υποτιτλίστρια στην τηλεόραση και τον κινηματογράφο. Συνεργάστηκε με την ΕΡΤ και με το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, του οποίου διετέλεσε υπεύθυνη υποτιτλισμού. Συνεργάστηκε επίσης με το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης, με το Φεστιβάλ Αθηνών, με την Εθνική Λυρική Σκηνή, με το ΚΘΒΕ, και με πολλά κινηματογραφικά και θεατρικά φεστιβάλ στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έφυγε από τη ζωή την 1η Ιανουαρίου 2018.