Ημερολόγιο της εξορίας 1935. Διαθήκη 1940

Τον Νοέμβριο του 1958 το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ παρουσίασε σε πρώτη έκδοση ένα “πολύ συναρπαστικό κομμάτι ιστορίας και ανθρώπινης προσωπικότητας”: το “Ημερολόγιο της εξορίας” του Λ. Τρότσκι. Ο Ρώσος επαναστάτης, μετά την εξορία του στην Πρίγκηπο της Προποντίδας (1929-1933), βρίσκεται στη Γαλλία. Το ημερολόγιό του απλώνεται από τις 7 Φεβρουαρίου ώς τις 8 Σεπτεμβρίου του 1935, δηλαδή τους τελευταίους μήνες που έμεινε εκεί (υπό αστυνομική επιτήρηση) και τους πρώτους τρεις μήνες που βρήκε προσωρινό άσυ­λο στη Νορβηγία, διωγμένος σαν “ανεπιθύμητος” από την κυβέρνηση Φλαντέν. Στο “Ημερολόγιο” ο αναγνώστης θα βρει πλούσιο στοχασμό, συχνά πυκνωμένο, όμως τόσο διεισδυτικό, για τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις της εποχής που οδήγησαν στην τραγωδία του B’ Παγκόσμιου πολέμου, την άνοδο του φασισμού στην Ευρώπη, τις πολιτικές αναταράξεις και παλινδρομήσεις της Γαλλίας, σύντομες αλλά ουσιαστικές κρίσεις για διάφορους συγγραφείς και για το έργο τους, σχόλια για τον Φρόυντ, σκιαγραφία των Μαρξ-Ένγκελς στις μεταξύ τους σχέσεις, ιστορικές αναμνήσεις από την Οκτωβριανή Επανάσταση και τη συνεργασία του με τον Λένιν, καθώς και γενικότερα κρίσεις για τους πρωταγωνιστές της Οκτωβριανής Επανάστασης που έχουν αρχίσει να δικάζονται στις δίκες της Μόσχας. Γίνεται όμως ταυτόχρονα και πολύ προσωπικός, γράφει για τη βαθύτερη σχέση του με τη γυναίκα του Νατάλια, για τις μουσικές πού ακούνε, για τις αγωνίες του σχετικά με τα παιδιά τους και ιδιαίτερα για τον μικρότερο γιο τους Σεριόζα, που έχει παραμείνει στη Σοβιετική Ένωση έρμαιο της εκδικητικής και εκβιαστικής μανίας του Στάλιν, καθώς και για την τάση κατάθλιψης που τον κατατρέχει. Καταγράφει επίσης το περίφημο όνειρό του στο οποίο πάνω σε ένα πλοίο συνομιλεί με τον Λένιν, που είναι όμως ήδη νεκρός. Το “Ημερολόγιο” συνοδεύεται από τη “Διαθήκη” του, την τόσο λιτή και σημαντική, γραμμένη πέντε χρόνια μετά, και λίγους μόλις μήνες πριν από τη δολοφονία του, τον Αύγουστο του 1940 στο Μεξικό – όπου βρήκε από τις αρχές του 1937 ύστατο κα­ταφύγιο. Η έκδοση συμπληρώνεται από σημαντικό φωτογραφικό υλικό, μια εισαγωγή του πιστού Γαλλοολλανδού φρουρού και γραμματέα του στις εξορίες Ζαν βαν Χάιγενουρτ, μια εισαγωγή του Αλφρέντ Ροσμέρ που σχολιάζει την πολιτική συγκυρία της Γαλλίας κατά την παραμονή του Τρότσκι, καθώς και από ένα δοκίμιο του Σάββα Μιχαήλ για το όνειρο του Τρότσκι και την ψυχαναλυτική του προσέγγιση από τον Ζακ Λακάν και τον Σλαβόι Ζίζεκ.