Η λευκή μυθολογία

Ο Ζακ Ντερριντά εισηγείται μια πρακτική της φιλοσοφίας ως αποκατασκευής (αποδόμησης) των θεολογικού χαρακτήρα παραδοσιακών εννοιών της, όπως η αμεσότητα της “φωνής” και η έννοια του “σημείου”, στις οποίες στηρίζεται κάθε ιδεαλιστική σημασιολογία. Μια τέτοια σκέψη κινδυνεύει πάντα να παρεξηγηθεί. Όταν αρνείται, στη “Λευκή μυθολογία” (1971), την έννοια της μεταφοράς, επειδή ανήκει και αυτή σε εκείνες που χρήζουν αποκατασκευής, φίλοι και εχθροί θα σπεύσουν να συμπεράνουν ότι, για τον Ντερριντά, όλα είναι μεταφορές… Δύο ειδικοί του φιλοσοφικού κλάδου της ρητορικής, που ασχολείται με αυτά τα θέματα, η Αφροδίτη Θεοδωρακάκου και ο Παντελής Μπασάκος, παρουσιάζουν και σχολιάζουν το κείμενο: τόσο την συζήτηση που προκάλεσε (με τον Ρικέρ), την επίδρασή του (λ.χ. στον ντε Μαν), όσο και τις παράλληλες εξελίξεις (Ζεράρ Ζενέτ) και τα πιθανά όριά του (συνέπειες της αποσιώπησης της αναγεννησιακής ρητορικής). Το κατεξοχήν ίσως, ντερριντιανό κείμενο, όπου ο Ντερριντά αναλύει το ζεύγος μεταφορά/κυριολεξία και αρνείται τους δύο όρους ως ανήκοντες στην “μεταφυσική σκέψη”. “Η λευκή μυθολογία”, κείμενο του 1971, κυκλοφόρησε το 1972 στη γνωστή συλλογή δοκιμίων του Ντερριντά “Περιθώρια της φιλοσοφίας” και άσκησε τεράστια επίδραση στους θεωρητικούς της λογοτεχνίας ανά τον κόσμο (όπως στον Πωλ ντε Μαν, βλ. την “Επιστημολογία της μεταφοράς, 1978 ελλ. εκδ. Άγρα, 1990), ενώ συνάμα ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, με πρώτη και κύρια του Πωλ Ρικέρ, οποίος απάντησε με ένα ογκώδες έργο τη “Ζωντανή μεταφορά” (1975, ελλ. εκδ. Κριτική, 1996). Αυτή τη συζήτηση παρουσιάζει η ειδικός της ρητορικής θεωρίας Αφροδίτη Θεοδωρακάκου στον κατατοπιστικό πρόλογό της. Ο Παντελής Μπασάκος τοποθετεί κριτικά το “μεταφορολογικό” εγχείρημα του Ντερριντά μέσα στο πλαίσιο της ιστορίας της ρητορικής και το συγκρίνει με το αντίστοιχο του Ζεράρ Ζενέτ.