ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Ο τίτλος του τέταρτου σεμιναρίου δεν παραπέμπει σε κάποια θεωρία των αντικειμενοτρόπων σχέσεων. Η βασική «σχέση αντικειμένου» του ομιλούντος όντος, όπως τόνισε ο Ζίγκμουντ Φρόιντ, είναι η σχέση με το χαμένο αντικείμενο, δηλαδή με την έλλειψη αντικειμένου.
Στο τέταρτο σεμινάριο, η έλλειψη αυτή μορφοποιείται σε τρεις εκδοχές –στέρηση, ματαίωση, ευνουχισμός– ανάλογα με την πραγματική, φαντασιακή ή συμβολική αναγωγή της. Ένα προνομιακό «αντικείμενο» –ο φαλλός– ανάγεται σε σημαίνον της έλλειψης και σημασιοδοτεί την Aufhenbung του φαντασιακού, δηλαδή τη συμβολοποίηση της απόλαυσης και άρα τον αποχωρισμό από αυτήν. Αυτή η διαδικασία συμβολοποίησης θα ονομαστεί από τον Ζακ Λακάν «πατρική μεταφορά», διότι θα συνδεθεί με την επενέργεια που ασκεί ο συμβολικός πατέρας, το Όνομα του Πατρός, στην αχόρταγη και αχαλίνωτη Επιθυμία της Μητέρας.
Βρισκόμαστε κυριολεκτικά στο εργαστήριο επεξεργασίας της πατρικής μεταφοράς. Ο Λακάν εδώ αποδεικνύει με απαράμιλλο τρόπο ότι το φοβικό σημαίνον –το άλογο που τρομάζει τον μικρό ασθενή– επέχει θέση Ονόματος του Πατρός στον βαθμό που επιτρέπει να αναχθεί στη συμβολική τάξη, στην τάξη του ευνουχισμού, όλη η ενορμητική αναστάτωση που προκαλεί στον μικρό Χανς το λιβιδινικό παιχνίδι με τη μητέρα – ειδικά όταν περιπλέκεται από την έλευση μιας μικρής αδελφής και από τα πρώτα απολαυσιακά σκιρτήματα του πραγματικού πέους του. Έτσι, όπως σημειώνει ο Ζακ-Αλέν Μιλέρ, ο γνήσιος τίτλος του τέταρτου σεμιναρίου θα ήταν «Η λειτουργία του ευνουχισμού».
Παρά την πατροκεντρική κορύφωσή του, όμως, η ουσιαστική, διαρκώς υφέρπουσα, στόχευση του τέταρτου σεμιναρίου αφορά τη μητέρα. Ο Λακάν αποδομεί τη δήθεν «απλή» σχέση μητέρας-παιδιού και τονίζει πως η μητέρα λειτουργεί ως φορέας συμβολικής δωρεάς, μετασχηματίζοντας το πραγματικό αντικείμενο σε σημαίνον της επιθυμίας της. Η τελευταία παραμένει ακόρεστη και αινιγματική, στον βαθμό που μια μητέρα είναι και γυναίκα, δηλαδή έμφυλο ον υπαγόμενο στη φαλλική διαλεκτική. Ο τρόπος με τον οποίο το παιδί θα εγγραφεί ως φαλλικό υποκατάστατο ανοίγει ένα ευρύ πεδίο κλινικών πεπρωμένων, νευρωτικού ή διαστροφικού χαρακτήρα, που το παρόν βιβλίο διασαφηνίζει με διαχρονικής αξίας αναλύσεις.
Η μητέρα, ο πατέρας, ο ευνουχισμός – χάρη σ’ αυτό το θεματικό τρίπτυχο, το τέταρτο σεμινάριο αναδεικνύεται ως το πιο αντιπροσωπευτικό τεκμήριο της πρώτης, «κλασικής», περιόδου της λακανικής διδασκαλίας.
ΠΡΟΣΩΠΑ
Jacques Lacan (Συγγραφέας)
Ο Ζακ Λακάν (1901-1981) γεννήθηκε, έζησε και εργάστηκε στο Παρίσι. Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 δημοσίευσε τη διατριβή του για την παρανοϊκή ψύχωση, και λίγο αργότερα έγινε δεκτός στη Γαλλική Ψυχαναλυτική Εταιρεία, όπου παρουσίασε τη θέση του για το λεγόμενο “στάδιο του καθρέφτη”. Η αποφασιστική παρέμβασή του, όμως, στο ψυχαναλυτικό γίγνεσθαι ξεκίνησε τη δεκαετία του ’50 με τη μορφή ενός εβδομαδιαίου σεμιναρίου, το οποίο έγινε πόλος κατάρτισης και συσπείρωσης για πολλές γενιές ψυχαναλυτών. Το 1964, απαντώντας στον εξοβελισμό του από τη Διεθνή Ψυχαναλυτική Εταιρεία, ο Λακάν ίδρυσε τη Φροϊδική Σχολή των Παρισίων (1964-1980), η ακτινοβολία της οποίας ξεπέρασε κατά πολύ τα γαλλικά σύνορα. Η τελευταία θεσμική πρωτοβουλία του, η Σχολή του Φροϊδικού Αιτίου (1981), έμελλε να γίνει το όχημα για τη διάδοση του λακανικού προσανατολισμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 1966 ο Λακάν συγκέντρωσε σε έναν ογκώδη τόμο τα “Γραπτά” κείμενα του. Το 2001 κυκλοφόρησαν τα “Άλλα γραπτά” που περιλαμβάνουν όλα τα μεταγενέστερα κείμενα. Η σταδιακή έκδοση του σεμιναρίου ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 σε μεταγραφή του Ζακ-Αλέν Μιλέρ, και συνεχίζεται έως σήμερα.
