Η τέχνη του τρόμου: και άλλα διηγήματα

«Εγώ έχω τόση σχέση με υπολογιστές και τηλεδιασκέψεις, όση οι κάτοικοι της Σαχάρας με το κολύμπι» σκέφτεται ο αστυνόμος Χαρίτος όταν καλείται να εξιχνιάσει μια υπόθεση από το σπίτι. Πόσο διαφορετικές είναι οι εικόνες της πανδημίας στον καθένα μας και πόσο διαφορετικά μας επηρεάζουν; Ο Πέτρος Μάρκαρης δίνει στη νέα συλλογή διηγημάτων του τέσσερα παραδείγματα της «πανδημικής» διαφορετικότητας και των συνεπειών της. Δε σταματάει όμως στο παρόν. Δημιουργεί μια σχέση με το παρελθόν, για να μας θυμίσει ότι και «προ κορωνοϊού» ζούσαμε στιγμές τρόμου, περιόδους μοναξιάς αλλά και ανάπαυλες γέλιου, όπως και σήμερα, μέσα στην πανδημία.

Πέτρος Μάρκαρης (Συγγραφέας)

Ο Πέτρος Μάρκαρης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1937. Εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1965 με το θεατρικό έργο “Η ιστορία του Αλή Ρέτζο”. Δραματουργός, μεταφραστής, μελετητής του έργου του Μπέρτολτ Μπρεχτ και σεναριογράφος του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Εκτός από τέσσερα θεατρικά έργα, έχει γράψει δύο αστυνομικά μυθιστορήματα, το “Νυχτερινό δελτίο” (1995) και το “Άμυνα ζώνης” (1998) [σ.σ.: ακολούθησαν τα μυθιστορήματα “Ο Τσε αυτοκτόνησε” (2003), “Βασικός μέτοχος” (2006), “Παλιά, πολύ παλιά” (2008), “Ληξιπρόθεσμα δάνεια” (2010), “Περαίωση” (2011), με τη μεσολάβηση της συλλογής διηγημάτων “Αθήνα, πρωτεύουσα των Βαλκανίων” (2004)]. Στα μυθιστορήματά του κεντρικός ήρωας είναι ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος, ένας συντηρητικός ως προς τις ιδέες και τις συνήθειες πενηντάρης, που έχει ως χόμπι την ανάγνωση λεξικών. Πρόκειται για έναν συνεπή επαγγελματία διώκτη του εγκλήματος που πρωταγωνιστεί σε νουάρ ιστορίες. Παντρεμένος με μιαν ήσυχη, απλοϊκή γυναίκα, πατέρας μιας ανήσυχης ερωτικά φοιτήτριας, δεν έχει καμιά σχέση ή ομοιότητα με τον Ηρακλή Πουαρό της Αγκάθα Κρίστι ούτε βέβαια με τον Φίλιπ Μάρλοου του Ρέημοντ Τσάντλερ. Θυμίζει όμως αμυδρά τον αστυνόμο Μαιγκρέ του Ζορζ Σιμενόν και είναι κατά κάποιον τρόπο ο διάδοχος του εμβληματικού αστυνόμου Μπέκα, ήρωα του Γιάννη Μαρή, του εισηγητή της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’50, ενός σημαντικού συγγραφέα, άγνωστου στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό. Στα μυθιστορήματα του Μάρκαρη είναι έντονοι οι απόηχοι από την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, καθώς κάποιοι ήρωες του, είχαν πολιτικές και οικονομικές σχέσεις με πρόσωπα των κρατικών μηχανισμών εκείνων των καθεστώτων.

Ο Μάρκαρης, όπως και οι άλλοι σύγχρονοι Έλληνες ομότεχνοί του, μέσω της αστυνομικής πλοκής θίγει καίρια ζητήματα της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας. Τα μυθιστορήματά του αποτελούν μια γοητευτική τοπογραφία της Αθήνας, της υπερτροφικής μεγαλούπολης, όπου συμβιώνουν λίγο πολύ αρμονικά γηγενείς, οικονομικοί μετανάστες και πολιτικοί πρόσφυγες από γειτονικές χώρες. Μιλάει για τον κόσμο των αστών και των νεόπλουτων, των επιτήδειων που πλουτίζουν από τις επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των φοροφυγάδων, μα και των καταστηματαρχών που υποδέχονται με επιφυλακτικότητα στα νησιά τους ντόπιους και αλλοδαπούς επισκέπτες. Σεναριογράφος έργων της τηλεόρασης, άριστος γνώστης των δημοσιογραφικών, καλλιτεχνικών και άλλων παρασκηνίων, προσπαθεί να αποκαλύψει ορισμένες από τις κρυφές πλευρές του κόσμου των μίντια, και να κοινολογήσει τα ευτράπελα που λαμβάνουν χώρα στα πάμπολλα τηλεοπτικά κανάλια. Ακόμα μας ξεναγεί με μαεστρία στον δαιδαλώδη κόσμο των κέντρων διασκέδασης, των νονών της νύχτας και των μπράβων, κάνοντας σαφείς υπαινιγμούς κατά ορισμένων πολιτικών αναμεμιγμένων σε έκνομες δραστηριότητες. Ο τρόπος με τον οποίο αφηγείται ο Μάρκαρης είναι απολαυστικός, οι χαρακτήρες διαγράφονται με ενάργεια, οι περιγραφόμενες καταστάσεις είναι αληθοφανείς, οι ήρωες ζουν μια πραγματική ζωή, τα πάντα είναι άψογα από λογοτεχνική άποψη. Ο Κώστας Χαρίτος πάνω στον οποίο στηρίζει την πλοκή των ιστοριών του, μολονότι έχει ένα αντικομμουνιστικό παρελθόν, γίνεται αμέσως συμπαθής στον αναγνώστη εξαιτίας του αδιάφθορου χαρακτήρα του και ίσως της έντιμης πενίας του, κι αυτό σε μια χώρα όπου οι αστυνομικοί δεν χαίρουν μεγάλης εκτίμησης για πολλούς λόγους, μα κυρίως πολιτικούς. Διότι ο αστυνόμος δεν είναι απλώς ένας ήρωας που εξιχνιάζει εγκλήματα αλλά κι ένας κάπως εκκεντρικός μα συνηθισμένος Έλληνας ο οποίος δεν αρκείται στη δράση: η συναρπαστική περιπλάνησή του στους αθηναϊκούς χώρους συνοδεύεται από ευφυείς παρατηρήσεις. Όλα αυτά επιτείνουν τη σαγήνη του κειμένου που παγιδεύει τον αναγνώστη μέχρι το τέλος της ιστορίας. Μερικές φορές ο συγγραφέας γράφει παρωδιακά και αυτό προφανώς οφείλεται στη διάθεσή του να διακωμωδήσει το αστυνομικό σώμα. Ο Μάρκαρης χρησιμοποιεί ένα σκληρό και ενίοτε προκλητικό χιούμορ κάτι που δείχνει πως επιθυμεί να σκανδαλίσει, αφού προηγουμένως κατορθώνει να κινητοποιήσει τα φαιά κύτταρα του εγκεφάλου των αναγνωστών του. Συμπερασματικά, κινείται με μια ανατρεπτική διάθεση βάλλοντας κατά των κακώς κειμένων που ταλανίζουν την Ελλάδα.

Τιμήθηκε στις 29.8.2013 με το “Μετάλιο Γκαίτε 2013” από το γερμανικό κράτος, σε τελετή που διοργανώθηκε στην Βαϊμάρη παρουσία της υφυπουργού Εξωτερικών Κορνέλια Πίπερ, “για την εξαιρετική προσφορά του στη γερμανική γλώσσα και τις διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις”.

Φίλιππος Φιλίππου, συγγραφέας – κριτικός λογοτεχνίας.