Ιστορία της φιλοσοφίας του δικαίου

Το δίκαιο, ως δημιούργημα του ανθρώπινου πνεύματος και χαρακτήρισμα του κοινωνικού βίου, συμμεταβάλλεται και εξελίσσεται μαζί τους. Η νομική εξέλιξη διήλθε ποικίλες φάσεις, από την μη συνειδητή δημιουργία του δικαίου στην λελογισμένη διαμόρφωσή του, από την εξαναγκασμένη νομική θέση του δούλου στην νομική αναγνώριση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η γενική πρόοδός του δεν αμφισβητείται. Ακόμα και αν χρειαστεί να αποδεχθούμε ορισμένες περιόδους στασιμότητας ή και οπισθοδρόμησης, αυτές φαίνεται να αποτελούν σημεία παροδικών ανακυκλήσεων εντός μίας γενικότερης και ευρύτερης προοδευτικής πορείας. Στόχος ενός εγχειριδίου της ιστορίας της φιλοσοφίας του δικαίου είναι η εξέταση αυτής της προοδευτικής πορείας, εντός της οποίας εξελίσσεται και διαμορφώνεται ιστορικά η έννοια της δικαιοσύνης. Μέσω αυτής της έννοιας διασφαλίζεται η ακριβέστερη κατανόηση της ιδέας, του σκοπού και της αξίας του δικαίου εν γένει, διαμορφώνεται δε ένα ασφαλές μέτρο κρίσης του ισχύοντος δικαίου και ένας κανόνας για την περαιτέρω θεωρητική διαμόρφωσή του. Η φιλοσοφία του δικαίου είναι συγγενής και συμπληρωματική προς την νομική επιστήμη ή θεωρία (Jurisprudentia), η οποία εξετάζει τις μορφές και τις διατάξεις του θετικού δικαίου, ερευνώντας τις θεμελιώδεις έννοιες και αρχές του. Αφ’ ετέρου όμως διαφέρει από αυτήν κατά το ότι σπουδάζει το δίκαιο ως ένα ενιαίο λογικό σύνολο θεμελιακών και καθολικών γνωρισμάτων, και όχι απλώς ως ένα θετικό δίκαιο που ποικίλλει κατά τόπο και χρόνο, περιοριζόμενο σε ειδικά νομικά ζητήματα και δικαιοδοσίες. Με εργαλεία της την αφαίρεση και την γενίκευση η φιλοσοφία του δικαίου περιστρέφεται γύρω από το κομβικό ερώτημα για την φύση και την έννοια της δικαιοσύνης, την οποία μελετά σε συνεργασία με την ηθική, την πολιτική φιλοσοφία, την κοινωνική θεωρία, την ψυχολογία, ακόμα και την οικονομική επιστήμη. Αυτό συμβαίνει καθώς σήμερα είναι κοινώς αποδεκτό ότι οι ιδέες που μπορούν να φωτίσουν νομικοφιλοσοφικά προβλήματα πρέπει να αναζητώνται σε όλους τους τομείς της συστηματικής σκέψης. Θεμελιωμένη πάνω σε διασκεπτικού τύπου θεωρητικές επεξεργασίες η φιλοσοφία του δικαίου επιχειρεί να εξάγει τους τύπους της γένεσης και της εξέλιξής του. Μέσα από την ιστορική πραγμάτευση ποικίλων θεωρητικών προσεγγίσεων και σχημάτων εξετάζονται στον τόμο αυτόν οι σχέσεις θείου και ανθρώπινου δικαίου, δικαίου και ηθικής, φυσικού και θετικού δικαίου, με μεθοδολογικά εργαλεία, όπως και στην εκδοθείσα Ιστορία του Ευρωπαϊκού Δικαίου, την γενετική – συγκριτική μέθοδο και την εννοιολογική ανάλυση, και με στόχο την αποκάλυψη της διεργασίας του εξορθολογισμού και της εκκοσμίκευσης της νομικής σκέψης μέσα από την αποκάλυψη των σκοτεινών πτυχών και των φωτεινών σημείων της, αλλά και την ανάδειξη της ετερογονίας των σκοπών που λειτουργεί ανεπίγνωστα και αδυσώπητα στην ιστορία των ιδεών.

Μιλτιάδης Οικονόμου (Συγγραφέας)

Ο Μιλτιάδης Οικονόμου, γεννήθηκε το 1968 στην Αθήνα. Αποφοίτησε από την Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συνεργάστηκε με τις εκδόσεις Εκάτη, μεταφράζοντας τα βιβλία “Το βυζαντινό υπόβαθρο της ιταλικής Αναγέννησης” του Kenneth Setton και “Πως πέρασε η ελληνική γνώση στους Άραβες” του De Lacy O’Leary, συνεισφέροντας και ένα εισαγωγικό σημείωμα στην ειδική έκδοση της Alpha Trust για τον βίο του Μπάζιλ Ζαχάροφ. Σε διαδικτυακό τόπο φιλοξενήθηκε στο παρελθόν και η αγγλική μετάφραση του στο φιλοσοφικό έργου του Επαμεινώνδα Ξενόπουλου “Η επιστημολογία της Λογικής”. Τα τελευταία χρόνια ζει και εργάζεται στην Λευκάδα.