Κοινωνική διγλωσσία και γλωσσική ιδεολογία – Συμβολή στην ιστορία της κοινής νεοελληνικής (1783–1941)

Η παρούσα μελέτη επιδιώκει αφενός να φωτίσει ορισμένα βασικά σημεία της διαδικασίας (προ)τυποποίησης και γλωσσικού προγραμματισμού της νέας ελληνικής στα συμφραζόμενα της κοινωνικής διγλωσ­σίας (diglossia), ενός φαινομένου (παρά την κρατούσα άποψη) εντέλει αποκλειστικά συνυφασμένου με την ίδρυση και τις κοινωνικο-ιδεολογικές συνιστώσες του ελληνικού κράτους, αφετέρου να διερευνήσει τις γραπτές ποικιλίες που ήταν σε χρήση, τη μεταξύ τους σχέση και τις (γλωσσικές) προϋποθέσεις για την επικράτηση / εδραίωση της δημώδους / δημοτικής — προϋποθέσεις που φαίνεται πως υπήρχαν ήδη από την εποχή του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Επίσης, είναι απαραίτητο να δούμε αυτή τη διαδικασία χειραφέτησης και (προ)τυποποίησης της δημώδους / δημοτικής όχι μόνο συγκριτικά με άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες, αλλά πρωτίστως έχοντας ως αφετηρία τις υπάρχουσες πηγές και τα γλωσσικά τεκμήρια καθαυτά, όχι την πρόσληψή τους ή τα όποια αφηγήματα των πρωταγωνιστών και των ερευνητών. Το εξαιρετικά σύνθετο αντικείμενο μελέτης απαιτεί και έναν σημαντικό βαθμό διεπιστημονικότητας, την αξιοποίηση μεθοδολογικών εργαλείων και δεδομένων κυρίως από την ιστορική (κοινωνιο)γλωσσολογία, τη νεοελληνική φιλολογία και την ιστορία. Η αναφορά μεταξύ άλλων σε απόψεις εντελώς αβάσιμες από γλωσσικο-ιστορική σκοπιά, όπως λ.χ. ότι η καθαρεύουσα είναι δημιούργημα του Α. Κοραή, ότι η διγλωσσία ή / και το γλωσσικό ζήτημα ανάγονται στην Αρχαιότητα, ότι η δημοτική εμφανίζεται και (προ)τυποποιείται από τη γενιά του Μ. Τριανταφυλλίδη ή ότι η κοινή νεοελληνική διαμορφώθηκε κυρίως μεταπολεμικά, επιβεβαιώνει την πολυπλοκότητα της νεοελληνικής γλωσσικής ιστορίας και την ανάγκη να ερευνηθεί συστηματικά, σε αντιδιαστολή με μια ροπή προς γλωσσικούς μύθους ή έστω με ένα πλήθος στερεότυπων αντιλήψεων που εξακολουθούν να την περιστοιχίζουν.

Χρήστος Καρβούνης (Συγγραφέας) (Μεταφραστής)

Ο Χρήστος Καρβούνης γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε κλασική φιλολογία, αρχαία ιστορία και βυζαντινολογία / νεοελληνική φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ludwig-Maximilian του Μονάχου. Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στο πεδίο της αρχαίας ελληνικής φιλολογίας / ιστορίας (για τις δημηγορίες του Δημοσθένη, 2001) και την υφηγεσία του στο πεδίο της ιστορικής κοινωνιογλωσσολογίας και της νεοελληνικής φιλολογίας (με θέμα την κοινωνική διγλωσσία, 2014). Δίδαξε αρχαία και νέα ελληνική γλώσσα και γλωσσολογία στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και από το 2008 (από το 2014 ως υφηγητής) διδάσκει μόνιμα στο Τμήμα Μεταφρασεολογίας, Γλωσσολογίας και Πολιτισμικών Σπουδών (Τομέας Νέων Ελληνικών) του Πανεπιστημίου Johannes-Gutenberg του Μάιντς. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν μεταξύ άλλων την ιστορική κοινωνιογλωσσολογία, θέματα γλωσσικής ιδεολογίας, το γλωσσικό ζήτημα, την ενδογλωσσική μετάφραση, τη μετάφραση της Βίβλου και το μεταφραστικό ζευγάρι αρχαία—νέα ελληνικά. To 2016 δημοσίευσε τη μελέτη Diglossie, Sprachideologie, Wertekonflikte. Zur Geschichte der neugriechischen Standardsprache (1780 bis 1930) (Böhlau Verlag, υπό έκδοση στα ελληνικά από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).

(Πηγή: “Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης”, 2022)

 

Παναγιώτα Καλογερά (Μεταφραστής)

 

Πάνος Αστίθας (Επιμέλεια)