Βασισμένη σε πληθώρα πρωτογενών πηγών, η μελέτη ιχνηλατεί την πορεία ενός ρεύματος πραγματισμού που διατρέχει τη διαχείριση του κυπριακού ζητήματος από τις παραμονές της ανακίνησής του στον ΟΗΕ έως την παράνομη τουρκική εισβολή. Ακολουθώντας ένα διαχρονικό μοτίβο στη νεοελληνική ιστορία, το ρεύμα αυτό εγκολπώθηκε το πνεύμα των «στοχαστικών προσαρμογών», μιας ενεργητικής μετριοπαθούς προσέγγισης της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής με οραματικά όμως ελατήρια. Στον αντίποδα του ριζοσπαστικού παροντισμού των υποστηρικτών της άμεσης Ένωσης –μέρος του «αιώνιου δηλιγιαννισμού» που στηλίτευσε ο Γιώργος Θεοτοκάς το 1955–, οι θιασώτες των στοχαστικών προσαρμογών εκκινούσαν από τη διαπίστωση ότι η δεινή μεταπολεμική συγκυρία υπαγόρευε στην Αθήνα να αφοσιωθεί, σε πρώτη φάση, στην επίτευξη της ανεξαρτησίας της Κύπρου.
Οι φωνές αυτές προειδοποίησαν εγκαίρως ότι η τάση υποβάθμισης του αγγλικού παράγοντα και του εντεινόμενου τουρκικού αναθεωρητισμού θα είχε άμεσο αντίκτυπο στα ζωτικά συμφέροντα της Ελλάδας και της Κύπρου‧ ότι τα Σεπτεμβριανά του 1955 ήταν η απόδειξη πως η Άγκυρα δεν αντιμετώπιζε το κυπριακό αυτοτελώς αλλά ως μέρος ενός ενιαίου διακυβεύματος με αλληλένδετες εστίες διεκδικήσεων στο Ανατολικό Αιγαίο ‧ ότι η παράβλεψη αυτής της βασικής αρχής στην τουρκική εξωτερική πολιτική θα είχε δυσμενείς επιπτώσεις για τους Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης, τον ελληνισμό της Ίμβρου και της Τενέδου και το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Έχοντας εξοβελισθεί σε κρίσιμες στιγμές της εξέλιξης του κυπριακού, οι «στοχαστικές» φωνές ανασύρονται τώρα από το περιθώριο της Ιστορίας και αναδεικνύονται, μεταξύ άλλων, σε τελευταία γραμμή άμυνας της διπλωματίας απέναντι στην κυπριακή πολιτική της δικτατορίας.
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου εξετάζονται κι άλλες σημαντικές εκφάνσεις του κυπριακού ζητήματος: οι κατηγορίες για την τήρηση «διπλής γραμμής» από την Αθήνα και η διχογνωμία γύρω από τη ριζοσπαστικοποίηση του ενωσιακού αγώνα‧ οι πολλαπλές χρήσεις του αφηγήματος περί «αφελληνισμού» των Κυπρίων‧ οι περιπτώσεις του Α. Σ. Βλάχου, του Γιώργου Σεφέρη και του Αλέξη Κύρου‧ η πολιτική επίδραση που άσκησε η ατμόσφαιρα της «γραμμής των πρόσω»‧ οι μετεμφυλιακές πιέσεις ενάντια στη συγκρότηση ενός αυθεντικά παγκύπριου αντιαποικιακού μετώπου, από φόβο μήπως ενισχυθεί η κυπριακή αριστερά‧ τέλος, η αγωνία των πραγματιστών να περιφρουρήσουν τη θεσμική ακεραιότητα της εξωτερικής πολιτικής και οι σκέψεις τους για μια συνολική «εκκαθάριση» των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Γιώργος Καλπαδάκης (Συγγραφέας)
Ο Γιώργος Καλπαδάκης είναι εντεταλμένος ερευνητής στο Κέντρο Ερεύνης της Ιστορίας του Νεωτέρου Ελληνισμού της Ακαδημίας Αθηνών. Έχει διδάξει στα τμήματα Πολιτικής Επιστήμης και Νομικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και στο τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης. (φωτογραφία: Γιώργος Μαυρόπουλος)
Σωτήρης Ντάλης (Υπεύθυνος Σειράς)
Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Έκανε μεταπτυχιακές σπουδές στις διεθνείς σχέσεις στο Πανεπιστήμιο της Louvain του Βελγίου. Τα θέματα άμυνας και ασφάλειας στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής ενοποιητικής διαδικασίας, αποτελούν το κύριο ερευνητικό και συγγραφικό του έργο. Από το 1996 είναι ειδικός σύμβουλος στο Υπουργείο Εξωτερικών. Άλλα βιβλία του: – Από το Άμστερνταμ στη Νίκαια. Η Ευρώπη και η Ελλάδα στη νέα εποχή (επιμέλεια), Κριτική 2001. – Η νέα διεθνής πραγματικότητα και η Ελλάδα. Δοκίμια για την Ευρωπαϊκή και Διεθνή Πολιτική, Ελληνικά Γράμματα 1999. – Η κρίση στο Κόσοβο. Η Ελλάδα, η Διεθνής Κοινότητα και τα ΜΜΕ (επιμέλεια), Παπαζήσης 1999. – Η ελληνική εξωτερική πολιτική στο κατώφλι του 21ου αιώνα (με τον καθηγητή Θ. Κουλουμπή), Παπαζήσης 1997 κ.ά.
