Μεταξύ αυτοκρατορίας και έθνους-κράτους – Η ελληνόφωνη ορθόδοξη κοινότητα Σμύρνης στην ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία (1908-1922)

Η Μι­κρά Ασία υπήρ­ξε ήδη από την αρ­χαι­ό­τη­τα ένας γε­ω­γρα­φι­κός χώ­ρος όπου άκ­μα­σε ο ελ­λη­νι­κός πο­λι­τι­σμός και στη συ­νέ­χεια η Ορ­θο­δο­ξία. Πα­ράλ­λη­λα, υπήρ­ξε πά­ντο­τε ένα σταυ­ρο­δρό­μι συ­νά­ντη­σης λα­ών, εμπό­ρων, κουλ­του­ρών και ετε­ρο­γε­νών θρη­σκευ­τι­κών ομά­δων. Ειδι­κό­τε­ρα με­τά τη μά­χη του Μα­τζι­κέρτ (1071), όταν και πα­γι­ώ­θη­κε η πα­ρου­σία των Σελ­τζού­κων Τούρ­κων στη Μι­κρά Ασία, Χρι­στι­α­νοί και Μου­σουλ­μά­νοι συ­νυ­πήρ­ξαν, εν μέ­σω φυ­σι­κά πολ­λών με­τα­βο­λών και πε­ρι­πε­τει­ών, μέ­χρι και τη Μι­κρα­σι­α­τι­κή Κα­τα­στρο­φή (1922). Η πό­λη που αντι­κα­τό­πτρι­ζε κα­λύ­τε­ρα από κά­θε άλ­λη αυτή την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ήταν η Σμύρ­νη, ή «Γκι­α­ούρ Ισμίρ» όπως την απο­κα­λού­σαν οι Τούρ­κοι. Η πό­λη γνώ­ρι­σε αξι­ο­ση­μεί­ω­τη οικο­νο­μι­κή, πο­λι­τι­στι­κή και πλη­θυ­σμι­α­κή ανά­πτυ­ξη τους δύο αιώ­νες που προ­η­γή­θη­καν της Μι­κρα­σι­α­τι­κής Κα­τα­στρο­φής. Στο πο­λυ­θρη­σκευ­τι­κό και πο­λυ­ε­θνο­τι­κό μω­σα­ϊ­κό της Σμύρ­νης ήταν οι Ρω­μιοί που ση­μεί­ω­σαν τη με­γα­λύ­τε­ρη πρό­ο­δο στον οικο­νο­μι­κό και κοι­νω­νι­κό το­μέα. Το πο­λύ­πλο­κο όμως πέ­ρα­σμα από την επο­χή των με­γά­λων αυτο­κρα­το­ρι­ών στο σχή­μα των εθνι­κών κρα­τών, που ξε­κί­νη­σε τον 19ο και τε­λεί­ω­σε τον 20ό αιώ­να, ήταν φυ­σι­κό να με­τα­βά­λει τις συν­θή­κες που επι­κρα­τού­σαν στη Σμύρ­νη. Η πα­ρού­σα με­λέ­τη εστι­ά­ζει ακρι­βώς στην κρί­σι­μη πε­ρί­ο­δο με­τα­ξύ της Νε­ο­τουρ­κι­κής Επα­νά­στα­σης (1908) και της Μι­κρα­σι­α­τι­κής Κα­τα­στρο­φής, όταν η το­πι­κή ελ­λη­νορ­θό­δο­ξη Κοι­νό­τη­τα βρέ­θη­κε αντι­μέ­τω­πη με αλ­λε­πάλ­λη­λες προ­κλή­σεις και ολο­κλή­ρω­σε με τρα­γι­κό τρό­πο την ιστο­ρι­κή της δι­α­δρο­μή έπει­τα από την κα­τάρ­ρευ­ση του ελ­λη­νι­κού στρα­τού στη Μι­κρά Ασία.

Θεοχάρης Αναγνωστόπουλος (Συγγραφέας)