Μνήμη του κακού, πειρασμός του καλού

Τι μας κληροδοτεί ο 20ος αιώνας; Ένα καινοφανές πολιτικό καθεστώς, τον ολοκληρωτισμό, δύο εκδοχές του οποίου, ο κομμουνισμός και ο ναζισμός, προκάλεσαν το θάνατο, το βασανισμό, την ταπείνωση εκατομμυρίων ανθρώπων. Και όλα αυτά προκλήθηκαν κατά την επιδίωξη του καλού, όχι του κακού. Σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, η θριαμβεύτρια δυτική δημοκρατία κάθε άλλο παρά είναι απρόσβλητη στον “πειρασμό του καλού”, που την οδηγεί, λ.χ., να ρίχνει “ανθρωπιστικές βόμβες” σε ξένες χώρες. Από την άλλη, ο 20ός αιώνας μάς κληροδοτεί το καλύτερο: Την πίστη στον άνθρωπο, στην αγαθότητά του και τις ανεξάντλητες δυνάμεις του, ακόμα και στις πιο δύσκολες περιστάσεις. Ο Βασίλι Γκρόσσμαν, η Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν, ο Νταβίντ Ρουσσέ, ο Πρίμο Λέβι, ο Ρομαίν Γκαρύ και η Ζερμαίν Τιγιόν, οι δραματικές προσωπικές διαδρομές των οποίων εκτυλίσσονται στο βιβλίο, φωτεινοί φάροι σ’ έναν σκοτεινό αιώνα, μας βοηθούν να μην απελπιζόμαστε: αντιστάθηκαν στο κακό, χωρίς ποτέ να θεωρήσουν τον εαυτό τους προσωποποίηση του καλού.