Μορφές μοναστικής εμπειρίας στο Βυζάντιο 800-1453

Πρόκειται για μία πρωτοποριακή μελέτη του βυζαντινού μοναχισμού που παρουσιάζει την πιο καθαρή εικόνα αυτού του θεσμού όπως την έχουν διασώσει οι πηγές. Η συγγραφέας ανατρέπει τη δυαδική κατηγοριοποίηση μεταξύ κοινοβιακού και ερημιτικού μοναχισμού, και διαμορφώνει μια επιβλητική εικόνα των ποικίλων τρόπων μοναχισμού στο Βυζάντιο. Άνδρες, γυναίκες και ευνούχοι υιοθέτησαν διαδοχικά και τις δύο αυτές μορφές κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ στους μοναστικούς κύκλους υπήρχε έντονη συζήτηση σχετικά με το ποια μορφή μοναχισμού ήταν ανώτερη. Η Talbot δίνει έμφαση στον τρόπο ζωής που βίωναν οι μοναχοί στα διάφορα μοναστικά περιβάλλοντα, παρά στις διαφορές σε δομή, οργάνωση και κηδεμονία ανάμεσα σε αυτοκρατορικά, πατριαρχικά και ιδιωτικά μοναστήρια. Γίνεται διάκριση μεταξύ αστικού και εκτός πόλεως μοναχισμού, μεταξύ ανδρικών και γυναικείων μοναστηριών, και περιγράφονται κάποια ασυνήθιστα ιδρύματα όπως τα διπλά μοναστήρια και οι μονές αποκλειστικά για ευνούχους. Τέλος, διερευνώνται και οι μοναχοί που επέλεξαν έναν εναλλακτικό τρόπο άσκησης: περιπλανώμενοι μοναχοί, παρενδυσιακές μοναχές, σαλοί, έγκλειστοι, και οι σκιώδεις περιπτώσεις των ημιαυτόνομων μοναχών και μοναστριών που ζούσαν σε πόλεις ή χωριά έξω από τα όρια μίας μονής και της εξουσίας ενός ηγουμένου, συνήθως σε σπίτια δικά τους ή ξένων. Για λόγους επιστημολογικής συνέπειας η συγγραφέας παραθέτει όσο πιο εξαντλητικά της είναι δυνατόν το υλικό των σχετικών πηγών (βίοι αγίων, μοναστηριακοί κανονισμοί λειτουργίας [Τυπικά], ιστοριογραφία αλλά ακόμη και αρχαιολογικά ευρήματα) πριν καταλήξει σε κάποιο συμπέρασμα. Χρονολογικά καλύπτει την περίοδο μεταξύ του ένατου και του δέκατου πέμπτου αιώνα, και γεωγραφικά, με σπάνιες εξαιρέσεις, επικεντρώνεται στην ενδοχώρα της μέσης και της ύστερης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, την Ελλάδα και την Ανατολία (Μικρά Ασία), με σποραδικές παρεκβάσεις στον ιταλο-ελληνικό μοναχισμό.

Alice-Mary Talbot (Συγγραφέας)

 

Αλέξανδρος Γ. Αλεξάκης (Μεταφραστής) (Επιμέλεια)

Ο Αλέξανδρος Αλεξάκης, είναι καθηγητής βυζαντινής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.