Νοσταλγία για την Αυτοκρατορία

Το βασικό μοτίβο που διαπνέει την πολιτική των αυταρχικών εθνικιστών είναι το να ξαναγίνει η χώρα τους μεγάλη. Σε κράτη που κατά το παρελθόν υπήρξαν μεγάλες δυνάμεις, οι εθνικιστές πολιτικοί ανατρέχουν στη «χρυσή» αυτή εποχή. Ο Χακάν Γιαβούζ, στο βιβλίο του Νοσταλγία για την Αυτοκρατορία, εστιάζει την προσοχή του στο πώς αυτή η τάση εκδηλώνεται στην Τουρκία, ένα έθνος που απώλεσε την αυτοκρατορία του πριν από έναν αιώνα και τώρα κυβερνάται από έναν αυταρχικό εθνικιστή που στηρίζει εν πολλοίς την εξουσία του στη νοσταλγία για την οθωμανική εποχή. Ο Γιαβούζ εμβαθύνει στις πολιτικές και κοινωνικές απαρχές των διαφόρων εκδοχών νοσταλγίας για την Οθωμανική Αυτοκρατορία (ΟΑ), όπως εκδηλώνονται σε ποικίλες -εθνοτικές και άλλες- ομάδες στην Τουρκία. Διερευνώντας τους λόγους και τους τρόπους με τους οποίους διάφορα τμήματα της τουρκικής κοινωνίας έχουν επιλεκτικά επαναφέρει την ΟΑ στη συνείδηση της κοινής γνώμης, ο Γιαβούζ ανιχνεύει τις αλλαγές που έχουν υποστεί οι μνήμες της ΟΑ. Σκιαγραφεί αυτή τη μεταμόρφωση αντλώντας από διάφορες πηγές – τουρκική λογοτεχνία, ιστορικά βιβλία ευρείας κατανάλωσης και άλλα πολιτισμικά προϊόντα από τα τέλη της δεκαετίας του 1940 μέχρι και τον 21ο αιώνα. Διαπιστώνει ότι δύο θεμελιώδεις πτυχές της τουρκικής λογοτεχνίας είναι, από τη μια πλευρά, η κριτική που ασκεί στον ιακωβινικό εκσυγχρονισμό της Τουρκίας υπό τον Ατατούρκ, και από την άλλη, η επιθυμία να αναζητήσει στο οθωμανικό παρελθόν μια εναλλακτική πολιτική γλώσσα. Ακολούθως, ο Γιαβούζ επιχειρεί να εξηγήσει πώς μείζονες πολιτικοί δρώντες, συμπεριλαμβανομένου του Τούρκου προέδρου Ερντογάν, αξιοποιούν την έννοια της αυτοκρατορίας για να διαμορφώσουν διακριτές εννοιολογικές συλλήψεις του εθνικισμού, του ισλάμ και του οθωμανισμού, οι οποίες εκμεταλλεύονται την εθνική νοσταλγία. Το οθωμανικό παρελθόν, όπως ανακαλείται στις ημέρες μας, φαίνεται να εδράζεται στις σύγχρονες συντηρητικές ισλαμικές αξίες. Ο συνδυασμός αυτών των μνημονικών ανακλήσεων με τις εν λόγω αξίες κατασκευάζει μια Τουρκία-θύμα των Μεγάλων Δυνάμεων, πολιορκούμενη από φαντασιακούς εχθρούς – εξωτερικούς και εσωτερικούς. Χαρτογραφώντας τους τρόπους διαμόρφωσης και διάδοσης της νοσταλγίας, αυτό το βιβλίο δεν ρίχνει φως μόνο στη μοναδική περίπτωση της Τουρκίας, αλλά επίσης διευρύνει την κατανόησή μας για τον εθνικισμό, τη θρησκεία και τη νεωτερικότητα. «Σε αυτό το νέο βιβλίο του, ο Γιαβούζ προσφέρει μια οξυδερκή και λεπτομερή ιστορική και κοινωνιολογική ανάλυση ενός από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά της σύγχρονης Τουρκίας, του ευρέως διαδεδομένου νεο-οθωμανισμού, ήτοι της νοσταλγίας για το οθωμανικό παρελθόν. Καταδεικνύει ότι δεν πρόκειται απλώς για μια μονοδιάστατη ιδεολογία αλλά για πολύπλευρο φαινόμενο, καθώς το οθωμανικό παρελθόν προσλαμβάνεται φαντασιακά και εργαλειοποιείται με πολύ διαφορετικούς τρόπους. Ο Γιαβούζ αναδεικνύει τις βαθιές ρίζες του νεο-οθωμανισμού, ενώ ταυτοχρόνως υποστηρίζει πειστικά πως δεν στρέφεται μόνο προς το παρελθόν αλλά έχει να κάνει και με (όνειρα για) το μέλλον». Erik-Jan Zurcher, πρώην Καθηγητής Τουρκολογίας, Πανεπιστήμιο του Λέιντεν, και συγγραφέας του βιβλίου Τουρκία: Μια Σύγχρονη Ιστορία «Αναλύει τις κοινωνικές και πολιτικές απαρχές του τουρκικού νεο-οθωμανισμού, εξετάζοντας τις εκφάνσεις του οθωμανισμού ως ιδεολογίας, ταυτότητας, πολιτικής και εναλλακτικού μοντέλου εκσυγχρονισμού στο πλαίσιο μεταμόρφτοσης της Τουρκίας -κοινωνικής και πολιτικής- σε σύγχρονο κράτος». Journal of Economic Literature (τ. 59, τχ. 1) «Ο Γιαβούζ συνέγραψε μια ακόμη πολύτιμη μελέτη για την πολύπλοκη πολιτική ιστορία της σύγχρονης Τουρκίας. Χαρτογραφώντας τις διαδικασίες μέσω των οποίων αναφορές στο οθωμανικό παρελθόν εντάχθηκαν στις νεωτερικές αντιλήψεις για την πολιτική ανάπτυξη, τον εκσυγχρονισμό και τον εθνικισμό, η Νοσταλγία για την Αυτοκρατορία ρίχνει νέο φως σε μια κρίσιμη φάση της ιστορίας για τη συγκρότηση του τουρκικού κράτους. Είναι ένα έργο αναφοράς και υποχρεωτικό ανάγνωσμα για τους μελετητές του πολιτικού ισλάμ, της ιστορίας της σύγχρονης Τουρκίας, και της ευρύτερης ιστορίας του σύγχρονου κράτους κατά τον 20ό αιώνα». Isa Blumi, Αναπληρωτής Καθηγητής Ασιατικών, Μεσανατολικών και Τουρκικών Σπουδών, Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης

M. Hakan Yavuz (Συγγραφέας)