Οδυσσέας Ελύτης

Τα οκτώ μελετήματα του τέταρτου βιβλιαρίου της σειράς “Γραφή και ανάγνωση” προσβλέπουν στο ποιητικό έργο του Οδυσσέα Ελύτη. Η τελική τους συγκέντρωση στο προκείμενο βιβλιάριο ορίζει σαφέστερα τόσο το κέντρο της ποίησης και της ποιητικής του όσο και τις τεμνόμενες περιφέρειες. Στο κέντρο αναγνωρίζεται αμέσως η αυτόματη λυρική ευφορία του ποιητή, δυσεύρετη σε άλλους ποιητές – δικούς μας και ξένους. Η οποία κάπου και κάποτε υπερβάλλεται σε λυρική ευφράδεια, τροφοδοτώντας τον γλωσσοκεντρικό λυρισμό του Ελύτη. Αντίθετα, όταν και όπου η λυρική ευφορία συσπειρώνεται, παράγει κατακόρυφα ποιήματα, συστήνοντας τον “εσωτερικό” λυρισμό του ποιητή. Στην πρώτη περίπτωση προκύπτουν μάλλον ανάγλυφα ποιήματα, στη δεύτερη ολόγλυφα. Η διάκριση πάντως αυτή προτείνεται με επιφύλαξη· όχι μόνον επειδή κάποτε έχουμε μείξη των δύο τρόπων μέσα στο ίδιο ποίημα, αλλά και γιατί ο ένας τρόπος εξυπακούει λίγο πολύ τον άλλο, σάμπως να αντιστέκεται στην αυτάρεσκη αυτονόμησή του. Κάπου εδώ ανιχνεύεται και το ποιητολογικό ρίσκο του Οδυσσέα Ελύτη, συνδυασμένο μάλιστα με το κατασκευαστικό του δαιμόνιο, έκδηλο κυρίως στα μεγάλα συνθέματα. Οι τεμνόμενες εξάλλου περιφέρειες παραπέμπουν περισσότερο στις συγγένειες και στις απωθήσεις του Ελύτη. Παραμένοντας στα δικά μας χώματα: στις απωθήσεις εγγράφονται ο Καβάφης και ο Καρυωτάκης· στις συγγένειες η αρχαία λυρική ποίηση (ειδικότερα η Σαπφώ), ο βυζαντινός Ρωμανός, οι Επτανήσιοι (Σολωμός, Κάλβος, Σικελιανός) και οι δύο υπερρεαλιστές (σαφέστερα ο Εμπειρίκος). Αμφίβολη παραμένει η συνομιλία Ελύτη και Σεφέρη (το Νόμπελ δεν τους καθιστά διδύμους)· λανθάνουσα (και προς το παρόν απαρατήρητη) η διασταύρωσή του με τον ώριμο Ρίτσο.