Οι ελεγείες του Ντουίνο

“Οι Ελεγείες του Ντουίνο” αποτελούν, μαζί με τα “Σονέτα στον Ορφέα”, το κορυφαίο έργο του Ρίλκε, που συνειδητά και βασανιστικά ωρίμαζε μέσα του για δέκα ολόκληρα χρόνια (1912-1922). Εκτός από τους “εραστές” και την “ερωτευμένη γυναίκα” που εγκαταλείπεται από τον αγαπημένο της, οι “Ελεγείες” υφαίνονται γύρω από δύο ακόμη κεντρικές μορφές: τον “άγγελο” και τον “νεαρό νεκρό”. Ο Ρίλκε τις χρησιμοποιεί για να καταδείξει την αδυναμία να βιωθεί πλήρως το ανθρώπινο αίσθημα καθώς και την ανάγκη να απελευθερωθεί ο άνθρωπος από τα δεσμά της πραγματικότητας. Το “αίτημά” του συνδέεται με την αρνητική εικόνα που ο ίδιος έχει για τον σύγχρονο, βιομηχανικό κόσμο, που κατέρρευσε στη βαρβαρότητα του πολέμου. Με τις “Ελεγείες του Ντουίνο” η γερμανόφωνη ποίηση οδηγείται σε μια κορύφωση, αλλά ταυτόχρονα ανανεώνεται. Είναι χαρακτηριστική η άποψη του Μούζιλ πως ο Ρίλκε “τελειοποίησε για πρώτη φορά το γερμανικό ποίημα”. Ο Τσβάιχ κάνει λόγο για “άπειρο τέντωμα της γλώσσας, που χρειάστηκε να υπερβεί τα όριά της και να καμφθεί ως τις απύθμενες αβύσσους της” και τοποθετεί τον Ρίλκε -χάρη στις “Ελεγείες”- στο ίδιο επίπεδο ποιητικού μεγαλείου με τους Χαίλντερλιν και Νοβάλις. “Η ερμηνευτική προσέγγιση της Τοπάλη προκύπτει από τη συνεχή επαλήθευση μέσω της πλούσιας σχολιασμένης έκδοσης των πηγών (Materialien) και τη σχολιασμένη έκδοση των “Ελεγειών”, των διαισθήσεων που γεννάει η “εντατική ανάγνωση”. Αυτό που επαληθεύει και εν τέλει υποστηρίζει τόσο στις εμβριθείς σημειώσεις, όσο και κυρίως στο πλούσιο επίμετρο, είναι η μοναδικότητα ενός ποιητή, ο οποίος περισσεύει από κάθε προκρούστεια λογοτεχνική κλίνη, τόσο των προκατόχων του, της ρομαντικής σχολής όπως ο Χαίλντερλιν ή ο Νοβάλις, όσο και εκείνης του μοντερνισμού, με τους εκφραστές της οποίας όπως ο Έλιοτ ή ο Πάουντ τον συνδέουν επίσης δεσμοί συγγένειας”. [Σπύρος Γιανναράς, “Η Καθημερινή της Κυριακής”]

Rainer Maria Rilke (Συγγραφέας)

Ο Αυστρογερμανός ποιητής Ράινερ Μαρία Ρίλκε (1875-1926) γεννήθηκε στην Πράγα από πατέρα πρώην στρατιωτικό και μητέρα μια κοσμική γυναίκα, από πλούσια οικογένεια βιομηχάνων, κόρη αυτοκρατορικού συμβούλου. Ως παιδί και έφηβος δεν υπήρξε ιδιαίτερα ευτυχισμένος. Η παιδεία του ήταν ανοργάνωτη και αποσπασματική. Αρχικά ακολουθεί στρατιωτική εκπαίδευση, όμως αδυνατεί να προσαρμοστεί και τελικά λόγω εύθραυστης κράσης την εγκαταλείπει. Εισάγεται στην Εμπορική Σχολή του Λίντς, άλλα μετά από έναν χρόνο επιστρέφει στην Πράγα και συγκεντρώνεται στις σπουδές του το 1895 εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου και διδάσκεται λογοτεχνία, ιστορία της τέχνης, φιλοσοφία και για ένα εξάμηνο νομικά. Συνεχίζει τις σπουδές του σε Μόναχο και Βερολίνο. Ταξιδεύει ακατάπαυστα σε όλη την Ευρώπη. Καρπός των επισκέψεων του στη Ρωσία, που θα αποτελέσουν ορόσημο στη ζωή του, είναι το “Ωρολόγιον” (1905). Το 1901 παντρεύεται τη γλύπτρια Κλάρα Βέστχοφ και την ίδια χρονιά γεννιέται η κόρη τους. Εγκαθίσταται στο Παρίσι, το γεωγραφικό και καλλιτεχνικό του επίκεντρο για δώδεκα περίπου χρόνια, όπου συνδέεται στενά με τον Ροντέν και εξελίσσει ένα νέο ύφος ακραίας γλωσσικής και λυρικής εκλέπτυνσης, το όποιο αντανακλάται στα “Νέα Ποιήματα” (1907- 1908) και τις “Αναμνήσεις τον Μάλτε Λάουριντς Μπρίγκε” (1910). Περιέρχεται σε δημιουργική κρίση και βαθύτατη κατάθλιψη έως το 1922, όποτε εν μέσω δημιουργικού παροξυσμού ολοκληρώνει τις “Ελεγείες του Ντουίνο” (1923), που συνέλαβε σε μια στιγμή διαύγειας το 1912 στην Ιταλία, ενώ συνθέτει σε διάστημα λίγων μόλις ημερών τα “Σονέτα στον Ορφέα” (1923), εμπνευσμένα από τον θάνατο ενός νεαρού κοριτσιού· τα δύο αυτά έργα θα θεωρηθούν τα ποιητικά του αριστουργήματα και θα του χαρίσουν διεθνή φήμη. Ο Ρίλκε έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο Μυζό, κοντά στη λίμνη της Γενεύης, στην κοιλάδα του Ροδανού, και πέθανε στις 29 Δεκεμβρίου του 1926 στο σανατόριο του Βαλμόν στην Ελβετία από λευχαιμία. Σύμφωνα με τον θρύλο ο Ρίλκε ασθένησε όταν αγκυλώθηκε από το αγκάθι ενός ρόδου καθώς φρόντιζε τον κήπο του.

 

Μαρία Τοπάλη (Μεταφραστής)

Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1964. Σπούδασε νομικά στην Αθήνα και στη Φραγκφούρτη. Από το 1996 δημοσιεύει ποίηση, κριτική και μεταφράσεις από τα γερμανικά. Είναι μητέρα δυο κοριτσιών, ζει στην Αθήνα και εργάζεται στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών. Δημοσιεύει κριτικά και άλλα κείμενα στον ημερήσιο και περιοδικό Τύπο συνεργαζόμενη τακτικά με την “Ποιητική” και με την “Καθημερινή της Κυριακής”. Από τις εκδόσεις “Νεφέλη” κυκλοφορούν οι ποιητικές συλλογές της “Σερβίτσιο Τσαγιού” (1999) και “Λονδίνο και άλλα ποιήματα” (2007), από τις εκδόσεις “Πατάκη” κυκλοφορεί το βιβλίο-ποίημα “Βερμίου Κατάβαση” (2010), η μετάφρασή της των Ελεγειών του Ντουίνο του Ρ.Μ. Ρίλκε (2011), από τις εκδόσεις “Οκτώ” το θεατρικό μιούζικαλ ” Ο Χορός της Μεσαίας Τάξης” (2012) και από τις εκδόσεις “Γαβριηλίδης” το βιβλίο “Για τέσσερα χέρια” (2013) που εξέδωσε μαζί με τον Κωνσταντίνο Ματσούκα.

 

Χάρης Βλαβιανός (Υπεύθυνος Υποσειράς)

O Χάρης Βλαβιανός γεννήθηκε στη Ρώμη το 1957. Σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ και πολιτική θεωρία στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Η διδακτορική διατριβή με τίτλο “Greece 1941-1949: From Resistance to Civil War”, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Macmillan (1992). Έχει εκδώσει έντεκα ποιητικά βιβλία, με πιο πρόσφατα τη δίγλωσση, συλλεκτική έκδοση “Η επιφάνεια των πραγμάτων” (2006) και τις συλλογές “Διακοπές στην πραγματικότητα” (2009), “Σονέτα της συμφοράς” (2011) και “H ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας σε 100 χαϊκού” (2011), τα δοκίμια “Ο άλλος τόπος” (1994), “Ποιον αφορά η ποίηση;” (2007) και “Το διπλό όνειρο της γραφής” (μαζί με τον Χρήστο Χρυσόπουλο, 2010) και τη χιουμοριστική ανθολόγηση “Britannica” (2004). Έχει επίσης μεταφράσει έργα κορυφαίων ποιητών, όπως οι Walt Whitman (“Επιλογή ποιημάτων”, 1986), Εzra Pound (“Χιου Σέλγουιν Μώμπερλυ”, 1987, “Αποσπάσματα και σχεδιάσματα των Κάντος CΧ-CXX”, 1991), T.S. Eliot (“Τέσσερα κουαρτέτα”, 2012), Wallace Stevens (“Adagia”, 1993, “Δεκατρείς τρόποι να κοιτάς ένα κοτσύφι και άλλα ποιήματα”, 2007), e.e. cummings (“33x3x33”, 2004), John Ashbery (“Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο”, 1995), Michael Longley (“Το χταπόδι του Ομήρου”, 2008), Anne Carson (“Λίγα λόγια”, 2013), William Blake (“Oι γάμοι του Ουρανού και της Κόλασης”, 1997 -υποψήφιο για το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης), Sbigniew Herbert (“Η ψυχή του κ. Cogito και άλλα ποιήματα”, 2001), κ.ά. Διηύθυνε το περιοδικό “Ποίηση”, επί 15 χρόνια. Σήμερα διευθύνει το νέο περιοδικό “Ποιητική” (τ.1, 2008). Διδάσκει Ιστορία και Πολιτική Θεωρία στο Αμερικανικό Κολέγιο Ελλάδος (Deree) και δημιουργική γραφή ποίησης στους κύκλους σεμιναρίων των εκδόσεων Πατάκη, ενώ στο παρελθόν έχει διδάξει το ίδιο μάθημα στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου. Εργογραφία: Ποίηση: -“Υπνοβασίες”, Αθήνα, Πλέθρον, 1983. -“Πωλητής θαυμάτων”, Πλέθρον, Νεφέλη, 1985. -“Τρόπος του λέγειν”, Αθήνα, Υάκινθος, 1986. -“Άσπονδος αναίρεσις”, Αθήνα, Ρόπτρον, 1989. -“Η νοσταλγία των ουρανών”, Αθήνα, Νεφέλη, 1994. -“Adieu”, Αθήνα, Νεφέλη, 1996. -“Ο άγγελος της ιστορίας”, Αθήνα, Νεφέλη, 1999. -“Μετά το τέλος της ομορφιάς”, Αθήνα, Νεφέλη, 2003 -“Η επιφάνεια των πραγμάτων”, Αθήνα, Διάττων, 2006 -“Διακοπές στην πραγματικότητα”, Αθήνα, Πατάκης, 2009 -“Σονέτα της συμφοράς”, Αθήνα, Πατάκης, 2011 -“H ιστορία της δυτικής φιλοσοφίας σε 100 χαϊκού”, Πατάκης, 2011, -“Η εύθραυστη επικράτεια των λέξεων”, Νεφέλη, 2013 (συγκεντρωτική έκδοση των τεσσάρων ποιητικών συλλογών των εκδόσεων Νεφέλη) Δοκίμια: -“Ο άλλος τόπος”, Αθήνα, Νεφέλη, 1994. -“Ποιον αφορά η ποίηση;”, Αθήνα, Πόλις, 2007 -“Το διπλό όνειρο της γραφής” (με τον Χρήστο Χρυσόπουλο) , Αθήνα, Πατάκης, 2010 Μεταφράσεις των έργων του: -“Adieu”, Birmingham, Centre for Byzantine, Ottoman and Modern Greek Studies: University of Birmingham, 1998. -“Affirmation”, [tr.by]: Mina Karavanta, Dedalus Press, Dublin, 2007 Ποιήματα του έχουν περιληφθεί στις ανθολογίες: -“Modern Poetry in Translation”. [tr.by]: David Connolly London, King΄s College London, 1998. -“Agenda: Greek Poetry-New Voices and Ancient Echoes”. [tr.by]: David Connoly, Christopher Robinson, Jackie Willcox, Haris Vlavianos. London, Agenda and Editions Charitable Trust, 1999. -“Unter dem Gewicht der Worter: Griechische Lyrik der Gegenwart”, Koln, Romiosini -Zweisprachig, 1999. -“Poesie grecque contemporaine: Des iles et des muses” [tr.by]: Maria Orphanidou -Freris. Marseille, Autres Temps, 2000. -“31 Poetry International Festival Roterdam: Charis Vlavianos”, 17 t/m 23 juni 2000. [tr.by]: Hero Hokwerda. -“Lyrikvannen: Jidskrift for Jibs”:s Lyrikklubb, Stockholm, Argang, 4-2000.