Ο αγώνας του ’21 και η υπονόμευσή του

Είδες να μαδάνε τη κότα και ο αέρας να συνεπαίρνει τα πούπουλα ; Έτσι πάει το έθνος. Τί θα κάμετε ; θ’ αφήστε / Να αποκτήσωμεν εμείς / Λευθεριάν, ή θα την λύστε / Εξ αιτίας Πολιτικής ; O Σολωμός, που τον διακρίνει μια ξεχωριστή ευρωπαϊκή παιδεία, ο Σολωμός, που παρακολουθεί στενά τα ευρωπαϊκά κινήματα ιδεών μέσα από την έμμονη έγνοια του για τις ελληνικές προοπτικές, αποδεικνύεται και ένας ιδιαίτερα πολύτιμος “αυτόπτης μάρτυρας”, ο οποίος βίωνε με ένταση την πορεία του Αγώνα, αναζητώντας το νόημα κάτω από τα συμβάντα, με απόλυτη συνείδηση ότι ήταν σύγχρονος με ένα ιστορικό γεγονός υπέρογκο, και όχι μόνο για τα ελληνικά δεδομένα. Στην ουσία είναι ο πρώτος που εννοιολόγησε την ελληνική επανάσταση συνδέοντας τον απελευθερωτικό αγώνα με το αίτημα και την ανάγκη για ελευθερία των λαών. Η μαρτυρία του σε κάποιες περιπτώσεις αποτυπώνεται με την ένταση της καταγγελίας. Με αντίστοιχη ένταση αποτυπώνεται η σολωμική μαρτυρία, ως καταγγελία, και στην αινιγματικά αλληγορική “Γυναίκα της Ζάκυθος”, σχεδιασμένη σύγχρονα με την κορύφωση των τραγικών συμβάντων που σηματοδοτούν τον Αγώνα, με επίκεντρο τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου. Για να κατανοηθεί η οργή και η βιαιότητα που διατρέχουν το κείμενο αυτό, η συγγραφέας ανατρέχει στις σύγχρονες με τα γεγονότα πηγές (Κασομούλης, Σπυρομίλιος, Φωτάκος, Φίνλεϋ κ.ά.), μια και ο σημαίνων ποιητής δεν δημιουργεί “σε κενό”. Η βαθιά ιστορική συνείδηση του Σολωμού ορίζει και την προσπάθειά του να αποτυπώσει το βηματισμό της μεγάλης Ιστορίας, μέσα από γεγονότα στο περιθώριο της ιστορίας, που όμως συνιστούν, με το μέγεθος της τραγικότητάς τους, τα θεμελιώδη συστατικά της. Άλλωστε, το ρίγος της ιστορίας, το ρίγος της μνήμης, ρίγος στην ουσία πολιτικό, διατρέχει το σολωμικό έργο. Θα μπορούσε άραγε να υποστηρίξει κανείς ότι ο ποιητής ήταν ίσως ο πρώτος που είδε τότε τον Άγγελο της Ιστορίας να φτερουγίζει πάνω από τα ερείπια, προσπαθώντας να πετάξει προς το μέλλον; Ο Σολωμός παρακολουθούσε στενά και βίωνε με πάθος τα γεγονότα της επανάστασης· όχι μόνο μέσα από τις “επαναστατικές” εφημερίδες, που έφθαναν όλες στη Ζάκυνθο, αλλά και μέσα από μαρτυρίες, εξιστορήσεις, επιστολές κ.λπ. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σ’ όλη τη διάρκεια του Αγώνα καταφεύγαν στη Ζάκυνθο πλήθος πρόσφυγες, κάθε τάξης. Και είναι ίσως ενδεικτικό ότι στους Ελεύθερους Πολιορκημένους ο Σολωμός μοιάζει να έχει υπόψη του περίγραφες από αυτόπτες μάρτυρες για την πολιορκία του Μεσολογγίου και την Έξοδο, περιγραφές ανάλογες με αυτές του Κασομούλη ή του Σπυρομίλιου ( οι οποίες ωστόσο δημοσιεύτηκαν έναν περίπου αιώνα αργότερα). Οπωσδήποτε, είναι σημαντικό ότι σ’ όλη τη διάρκεια της επανάστασης και ώς το 1828 ο Σολωμός ζούσε στη Ζάκυνθο, το κατεξοχήν κέντρο πληροφοριών για την πορεία του Αγώνα στην Πελοπόννησο, τη Στερεά και τα νησιά, καθώς και για τις αντιδράσεις των Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής, συνασπισμένων στην Ιερά Συμμαχία. Θα μπορούσε ακόμα να πει κανείς ότι κάποιες φορές ο Σολωμός δίνει την εντύπωση ότι καταγράφει τα γεγονότα του Αγώνα σαν “αυτόπτης μάρτυρας”. [… ] Στην παράταξη των “πολιτικών ή ολιγαρχικών” κυριαρχούσε η θεωρούμενη, σε νεότερες μελέτες, ως “εκσυγχρονιστική”, “εκδυτικισμένη” ομάδα του Μαυροκορδάτου, που εμφανιζόταν να επιδιώκει τη συγκρότηση “δυτικού τύπου” κράτους με κεντρική διοίκηση, συνασπισμένη με προύχοντες της Πελοποννήσου και ιδίως της Ύδρας. Στην παράταξη των “στρατιωτικών ή δημοκρατικών” ξεχώριζαν ανάμεσα σε μια πλειάδα από ονομαστούς αγωνιστές (όπως λ.χ. ο Νικηταράς, ο Καραϊσκάκης, ο Μάρκος Μπότσαρης, ο Τζαβέλλας κ.ά.) η ηγετική φυσιογνωμία του Κολοκοτρώνη στην Πελοπόννησο και του Οδυσσέα Ανδρούτσου στη Στερεά. Δεν τους βαραίνει ο πόλεμος, αλλ’ έγινε πνοή τους. – Δ.Σ. ΠΟΙΗΤΗΣ : Εκατάλαβα· θέλεις να ομιλήσουμε για τη γλώσσα· μήγαρις έχω άλλο στο νου μου πάρεξ ελευθερία και γλώσσα ; – Δ.Σ.