Ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος – Μια αποτίμηση

Εξήντα χρόνια μετά την έκρηξη του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, η σχετική επιστημονική έρευνα έχει πια εντατικοποιηθεί και συστηματικοποιηθεί. Η χρονική απόσταση από τα δραματικά γεγονότα, η διάθεση νέου αρχειακού υλικού στους ερευνητές, καθώς και η συνδρομή συγγενών επιστημονικών κλάδων στο συγκεκριμένο ζήτημα υπήρξαν οι βασικές αιτίες της παραπάνω εξέλιξης. Στην παρούσα μελέτη, ειδικοί επιστήμονες από την Ελλάδα και το εξωτερικό αναλύουν τις βασικότερες συνιστώσες που οδήγησαν στην εμφύλια σύρραξη, καταγράφουν τις ενδοελληνικές, βαλκανικές και διεθνείς διαστάσεις της και αποτιμούν τη σημασία της. Ταυτόχρονα, περιγράφουν τα έως σήμερα κεκτημένα της επιστημονικής έρευνας, ενώ χαρτογραφούν τα σημεία εκείνα τα οποία χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης. Ο ανά χείρας τόμος προέρχεται από τις εργασίες διεθνούς επιστημονικού συνεδρίου που διοργάνωσε, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης εξήντα ετών από την έναρξη του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, ο Τομέας Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας και Λαογραφίας του ΑΠΘ από κοινού με το Ίδρυμα Μελετών Χερσονήσου του Αίμου (ΙΜΧΑ), στη Θεσσαλονίκη, από τις 12 έως τις 14 Μαΐου 2006. Περιέχονται τα κείμενα: – Βασίλειος Κόντης, “Σταθμοί στην εξέλιξη του Εμφυλίου Πολέμου” – Ηλίας Νικολακόπουλος, “Ξαναδιαβάζοντας το σχήμα του Εμφυλίου, όπως το διατύπωσε ο Φίλιππος Ηλιού” – Νίκος Ζάικος, “Διεθνές δίκαιο και εμφύλιοι πόλεμοι: η περίπτωση του Ελληνικού Ζητήματος” – Ευάνθης Χατζηβασιλείου, “Εμφύλιος Πόλεμος και πρόσληψη του κόσμου: μεταλλαγές στις ελληνικές στρατηγικές αντιλήψεις στη δεκαετία του 1940” – Νίκος Μαραντζίδης, “‘Το κράτος του Γράμμου’: όψεις της κομμουνιστικής εξουσίας στην Ελλάδα 1943-1949” – Μίλαν Ρίστοβιτς, “Το ζήτημα της γιουγκοσλαβικής στρατιωτικής βοήθειας προς τον Δημοκρατικό στρατό Ελλάδας, 1946-1949” – Σταύρος Γ. Ντάγιος, “Ο αλβανικός παράγοντας στη λήξη του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου, 1948-1949” – Τοντόρ Τσεπρεγκάνωφ, Λιλιάνα Πάνοφσκα, “Ο ελληνικός Εμφύλιος Πόλεμος 1946-1949: ένα ιστορικό γεγονός· ένα μάθημα για το μέλλον” – Θανάσης Δ. Σφήκας, “Ένα ιστοριογραφικό ταξίδι στη χώρα του Γκιούλιβερ: η ελληνική ιστοριογραφία και οι διεθνείς διαστάσεις του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου” – Στράτος Δ. Δορδανάς, Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης, “Κριτική θεώρηση της βιβλιογραφίας για τον Εμφύλιο Πόλεμο (1990-2006)” – Πρακτικά της συζήτησης στρογγυλής τραπέζης μεταξύ των ομιλητών

Στράτος Ν. Δορδανάς (Συγγραφέας)

Ο Στράτος Δορδανάς γεννήθηκε το 1968 στη Στουτγάρδη της Γερμανίας. Είναι διδάκτορας νεότερης και σύγχρονης ιστορίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Έχει διδάξει ως ειδικός επιστήμονας στο τμήμα δημοσιογραφίας και μέσων μαζικής επικοινωνίας του Α.Π.Θ., ενώ από τις αρχές του 2006 διδάσκει στο τμήμα βαλκανικών σπουδών Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στη μελέτη των γερμανο-ελληνικών σχέσεων κατά τον 20ό αι., καθώς και σε ζητήματα σχετικά με την ιστορία της ελληνικής Μακεδονίας την αναφερόμενη περίοδο. Ειδικεύεται στη δεκαετία του 1940, με έμφαση στη γερμανική κατοχή και στον εμφύλιο πόλεμο.

 

Ευάνθης Χατζηβασιλείου (Συγγραφέας)

Ο Ευάνθης Χατζηβασιλείου γεννήθηκε το 1966 στο Δοξάτο Δράμας. Ααποφοίτησε το 1987 από τη Νομική Σχολή του ΑΠΘ και το 1992 αναγορεύθηκε διδάκτωρ της Ιστορίας Διεθνών Σχέσεων από το London School of Economics. Σήμερα υπηρετεί ως καθηγητής της Ιστορίας του Μεταπολεμικού Κόσμου και πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Το έργο του περιλαμβάνει μελέτες και βιβλία για την Ιστορία των Διεθνών Σχέσεων κατά την περίοδο 1870-1991, την ελληνική εξωτερική πολιτική, την ελληνική πολιτική ιστορία του 20ού αιώνα και το Κυπριακό. Είναι μέλος της επιστημονικής επιτροπής του Ιδρύματος της Βουλής για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Καραμανλής, μέλος του Ελληνοτουρκικού Φόρουμ και εταίρος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”. Διευθύνει τη σειρά “Νεότερη και Σύγχρονη Ιστορία” των Εκδόσεων Πατάκη και επιμελείται την ιστορική σελίδα της κυριακάτικης Καθημερινής.

 

 

Νίκος Α. Μαραντζίδης (Συγγραφέας)

Ο Νίκος Α. Μαραντζίδης είναι επίκουρος καθηγητής ιστορίας του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.

 

Ηλίας Νικολακόπουλος (Συγγραφέας)

Ο Ηλίας Νικολακόπουλος γεννήθηκε στην Αθήνα το 1947. Σπούδασε μαθηματικά στην Αθήνα, στη Λοζάννη και στο Παρίσι και στη συνέχεια ειδικεύτηκε στην εκλογική κοινωνιολογία. Εργάστηκε επί πολλά χρόνια στο Εθνικό Κέντρο Kοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) και σήμερα είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Συνεργάζεται τακτικά με την εφημερίδα “Τα Νέα” και τον τηλεοπτικό σταθμό “Mega Channel” για την ανάλυση των εκλογικών αποτελεσμάτων και των πολιτικών δημοσκοπήσεων. Στις δημοσιεύσεις του περιλαμβάνονται τα βιβλία: – “Άτλας των βουλευτικών εκλογών της 18ης Oκτωβρίου 1981”, Αθήνα 1984. – “Κόμματα και βουλευτικές εκλογές στην Ελλάδα 1946-1964. Η εκλογική γεωγραφία των πολιτικών δυνάμεων”, Αθήνα 1985. – “Εκλογές και κόμματα στη δεκαετία του ʼ80” (συν-επιμέλεια με τον Χ. Λυριντζή), Αθήνα 1990. – “Ο ελληνισμός της Αλβανίας” (συν-επιμέλεια με τους Θ. Βερέμη και Θ. Κουλουμπή), Αθήνα 1995. – “Κοινωνία και πολιτική. Όψεις της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, 1974-1994” (συν-επιμέλεια με τους Χ. Λυριντζή και Δ. Σωτηρόπουλο), Αθήνα 1996. -“H καχεκτική δημοκρατία: Κόμματα και εκλογές, 1946-1967”, Αθήνα 2001

 

 

Milan Ristovic (Συγγραφέας)

Ο καθηγητής Milan Ristovic γεννήθηκε στην Πρίστινα της Γιουγκοσλαβίας το 1953. Αποφοίτησε από το Τμήμα Σύχρονης Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου το 1977 και ολοκλήρωσε εκεί μεταπτυχιακές σπουδές το 1981. Το 1991 υποστήριξε στο ίδιο πανεπιστήμιο τη διδακτορική διατριβή του με θέμα “Η γερμανική “Νέα Τάξη” και η Νοτιοανατολική Ευρώπη: 1940/41-1944/45: εμπειρία και μελλοντικός σχεδιασμός”. Εργάστηκε από το 1978 έως το 1989 ως βοηθός στο Ινστιτούτο Σύγχρονης Ιστορίας, ενώ από το 1990 διδάσκει στο Τμήμα Ιστορίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου, όπου και εξελέγη επίκουρος καθηγητής το 1991. Έχει λάβει σημαντικές ερευνητικές χορηγίες και έχει δώσει διαλέξεις σε ευρωπαϊκά πανεπιστημιακά ιδρύματα. Το 1994 ίδρυσε το επιστημονικό περιοδικό “Gidisnjuk na druitveni issoriju” το οποίο έκτοτε διευθύνει. Είναι επίσης συνιδρυτής της Εταιρείας Κοινωνικής Ιστορίας του Βελιγραδίου. Τα ερευνητικά ενδιαφέροντα του καθηγητού Ristovic επικεντρώνονται στον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και τις επιπτώσεις του στην περιοχή της Νοτιανατολικής Ευρώπης. Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά και πέντε μονογραφίες. Ο κ. Ristovic τιμήθηκε με εξάμηνη ερευνητική χορηγία του Ιδρύματος Ωνάση, κατά το ακαδημαϊκό έτος 2001-2002.

 

Θανάσης Δ. Σφήκας (Συγγραφέας)

Ο Θανάσης Δ. Σφήκας γεννήθηκε στην Αθήνα το 1963 και διδάσκει Ευρωπαϊκή Ιστορία στο University of Central Lancashire, Bρετανία. Έχει δημοσιεύσει τα βιβλία “The British Labour Government and the Greek Civil War, 1945-1949: The Imperialism of Non-Intervention” (Keele: Keele University Press, 1994)· ελληνική έκδοση, “Οι Άγγλοι Εργατικοί και ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα: Ο Ιμπεριαλισμος της Μη Επέμβασης” (Αθήνα, Φιλίστωρ 1997)· “Η Ελλάδα και ο Ισπανικός Εμφύλιος Πόλεμος: Ιδεολογία, οικονομία, διπλωματία” (Αθήνα: Στάχυ, 2000)· και σε επιμέλεια με τον Christofer Williams: “Ethnicity and Nationalism in the CIS and the Baltic States” (Aldershot: Ashgate, 1999) και “Ethnicity and Nationalism in Eastern Europe and the Balkans” (Aldershot: Ashgate, 1999).

 

Νικόλαος Α. Ζάικος (Συγγραφέας)

Ο Νίκος Ζάικος είναι επίκουρος καθηγητής διεθνούς δικαίου στο Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας.

 

Βασίλειος Κόντης (Συγγραφέας)

Ο Βασίλης Κόντης γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στις ΗΠΑ στο New York University, από όπου αναγορεύτηκε διδάκτωρ της Νεότερης Ιστορίας. Διετέλεσε διευθυντής και πρόεδρος του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου (ΙΜΧΑ) επί σειρά ετών. Είναι ομότιμος καθηγητής στον Τομέα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας, Λαογραφίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης.

 

Todor Cepreganov (Συγγραφέας)

Ο καθηγητής Τοντόρ Τσεπρεγκάνωφ είναι ιστορικός, διευθυντής του Ινστιτούτου Εθνικής Ιστορίας της ΠΓΔΜ στα Σκόπια.

 

Liliana Panovska (Συγγραφέας)

Η Λιλιάνα Πάνοφσκα είναι ιστορικός, επιστημονική συνεργάτις του Ινστιτούτου Εθνικής Ιστορίας της ΠΓΔΜ, στα Σκόπια.

 

Σταύρος Ντάγιος (Συγγραφέας)

Ο Σταύρος Ντάγιος γεννήθηκε στο Αργυρόκαστρο και είναι διδάκτωρ ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας & Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το ερευνητικό και επιστημονικό ενδιαφέρον εστιάζεται στη μελέτη των διαβαλκανικών σχέσεων και ειδικότερα στον αλβανικό παράγοντα στις βαλκανικές εξελίξεις. Είναι συγγραφέας της μονογραφίας: “Η διεθνής διάσταση της ρήξης E. Hoxha – J. B. Tito και η λήξη του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1945-1949”, Θεσσαλονίκη 2004, και της συλλογής με δημοτικά τραγούδια “Αποκληρωμένο έθνος, Η λαϊκή λογοτεχνία των Ελλήνων της Βορείου Ηπείρου”, Θεσσαλονίκη 1997. Συμμετείχε σε διεθνή συνέδρια και σε συλλογικά επιστημονικά έργα για την ιστορία και τη λογοτεχνία των βαλκανικών χωρών, με πλούσιο βιβλιογραφικό έργο. Ως μεταφραστής λογοτεχνίας, μετέφρασε με ιδιαίτερη επιτυχία έργα της ελληνικής λογοτεχνίας στα αλβανικά και αντίστροφα με κυριότερο το “Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά”. Μεταφράσεις στα αλβανικά: “Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά”, Α΄ έκδοση, Τίρανα 1996, Β΄έκδοση, Τίρανα2005. “Ανθολογία της Κυπριακής ποίησης”, Τίρανα 2000. “Ανθολογία της Κυπριακής πεζογραφίας”, Τίρανα 2003.

 

 

Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης (Συγγραφέας) (Επιμέλεια)

Ο Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης είναι επίκουρος καθηγητής νεότερης και σύγχρονης ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Τα, έως σήμερα, ερευνητικά του ενδιαφέροντα εστιάζονται στη μελέτη των διαβαλκανικών σχέσεων, με επίκεντρο τον χώρο της γεωγραφικής Μακεδονίας (19ος – 20ος αιώνας). Είναι συγγραφέας της μονογραφίας “Σωτήριος Γκοτζαμάνης: ο άνθρωπος, ο πολιτικός, ο μύθος” (Θεσσαλονίκη, 2001) και “Μετακινήσεις σλαβόφωνων πληθυσμών (1912-1930): Ο πόλεμος των στατιστικών” (Αθήνα, 2003). Είναι επίσης συνεπιμελητής του συλλογικού έργου “Ταυτότητες στη Μακεδονία” (Αθήνα, 1997).

 

Ιωάννης Γ. Μουρέλος (Επιμέλεια)

Ο Ιωάννης Γ. Μουρέλος είναι καθηγητής σύγχρονης ελληνικής ιστορίας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, και διευθυντής του Ιδρύματος Μελετών Χερσονήσου του Αίμου (ΙΜΧΑ). Στο παρελθόν συνεργάσθηκε με το Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών και διετέλεσε επιστημονικός συνεργάτης του Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών. Είναι μέλος της Ελληνικής Ιστορικής Εταιρείας, του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, εταίρος του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών “Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος”, συνεργάτης της Ελληνικής Επιτροπής Στρατιωτικής Ιστορίας. Κατά καιρούς έχει διδάξει ως επισκέπτης καθηγητής στα πανεπιστήμια του Παρισιού, του Άμστερνταμ και στο Ινστιτούτο Ανωτάτων Διεθνών Σπουδών της Γενεύης. Είναι συγγραφέας αυτοτελών μελετών και πολλών άρθρων που έχουν δημοσιευθεί στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Έχει τιμηθεί από τη γαλλική κυβέρνηση με το παράσημο του Ιππότη των Γραμμάτων και των Τεχνών (Chevalier des Arts et des Lettres).