Ο Μαρτίνος Λούθηρος και η επανάσταση της μεταρρύθμισης

Ο Μαρτίνος Λούθηρος, στις 31.10.1517, στάθηκε στο κατώφλι ανάμεσα στον Μεσαίωνα και την αναγέννηση της Ευρώπης. Το όνομά του αντιπροσωπεύει τις απαρχές ενός νέου πολιτισμικού παραδείγματος, την ανάδυση ενός νέου κοσμοειδώλου. Οι διαδικασίες της αλλαγής διήρκεσαν πολύ και υπήρξαν πολλαπλές, αντιφατικές, οδυνηρές και συγχρόνως δημιουργικές. Ο Max Weber και o Σίγκμουντ Φρόυντ συμφωνούν στο ότι η νεωτερικότητα προωθεί την “αυξανόμενη ορθολογικότητα” του πολιτισμού, καθώς και την “πρόοδο της πνευματικότητας”. Αλλά κάθε πρόοδος είναι ανασφαλής και συνοδεύεται ή διακόπτεται από περιόδους παλινδρόμησης. Tο όνομα του Λούθηρου συνδέεται με την πνευματική επανάσταση. Δίχως αυτή δεν θα είχε υπάρξει η δεύτερη επανάσταση, η πολιτική. Δίχως την ανακάλυψη της εγκόσμιας πνευματικής ελευθερίας δεν θα είχε υπάρξει η πολιτική και κοινωνική ελευθερία, χωρίς βέβαια να υπάρχει άμεση αναγκαιότητα, μια “ιστορική νομοτέλεια” ή συνεκτικότητα ανάμεσα στις δύο. Tο νέο και επαναστατικό στοιχείο της διδασκαλίας του, συνοψίζεται στην έννοια της Δικαίωσης του αμαρτωλού διά της πίστης στον Χριστό. Δεν αρκεί μια απλή ακαδημαϊκή περιγραφή της έννοιας, αλλά απαιτείται η εμβάθυνση στο ζωντανό νήμα της ίδιας της εκτύλιξης της έννοιας μέσα από έναν συγκεκριμένο Λόγο (discours). O Λόγος αυτός συνεπάγεται την κατασκευή ενός συμβολικού συστήματος πνευματικών στοχασμών και ψυχικών στάσεων, μέσα από τον διάλογο και αντίλογο με τους θεολόγους και φιλοσόφους της εποχής του. Εμφανίζεται έτσι η απαρχή της συγκρότησης του υποκειμένου που δείχνει τη συνθετότητα και τη δυναμική ενός διχασμένου μεν, αλλά στη συνέχεια ισχυρού “εγώ”. Πρόκειται για το υποκείμενο της νεωτερικότητας, ως προϋπόθεση και αποτέλεσμα της ολικής ιστορικής διαδικασίας. Οι έννοιες-κλειδιά στις οποίες επικεντρώνεται κριτικά το κείμενο είναι οι έννοιες της Πίστης και της Αγάπης. Εδώ διαφαίνεται όλη η ιδιαιτερότητα, η γονιμότητα και τα όρια της σκέψης του Λούθηρου. Ο Λούθηρος αντιμετώπισε με δημιουργικό και γενναίο τρόπο τις μεγάλες υπαρξιακές, πολιτικές και πνευματικές εντάσεις που τον συγκλόνισαν και τον προκάλεσαν να στοχαστεί επάνω σε αυτές. Εντόπισε μια “αντιθετικότητα” και μια αμφιρροπία στην πράξη και τη σκέψη των ανθρώπων, στην οποία όμως εν μέρει εγκλωβίστηκε. Αλλά ο Λούθηρος ήταν σε εντατικό διάλογο με τους θεολόγους της εποχής του, υπερασπιζόμενος τα στοιχεία τα οποία θεώρησε αναγκαία για την αναγέννηση του χριστιανισμού. Έθεσε έτσι τα θεμέλια μιας άλλης θεολογίας, χωρίς να αμελήσει να λάβει θέση απέναντι στις πολιτικές και κοινωνικές προκλήσεις της νεωτερικότητας στην εποχή του. Από τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και έπειτα κυριαρχεί η κρίση του πάλαι ποτέ “ένδοξου εγώ”, πρόκειται όμως και για την κρίση των αξιών και των ταυτοτήτων, η οποία οδηγεί τα υποκείμενα σε ψυχική και πολιτισμική παλινδρόμηση. Είναι η εποχή του μηδενισμού, του σχετικισμού, του κενού, της έκλειψης του νοήματος. Παρά τις εντυπώσεις, ούτε ο χριστιανισμός, για την ανανέωση του οποίου έδρασε ο Λούθηρος, ούτε ο διαφωτισμός, όπως τον διατύπωσε ο Καντ, ηγεμονεύει. από τον Πρόλογο του Θάνου Λίποβατς