Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία

Οι σύγχρονοι άνθρωποι θέλουν πραγματικά την ελευθερία ή μήπως νιώθουν φόβο μπροστά της; “Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία” του Erich Fromm παραμένει διαχρονικά ένα επίκαιρο και προφητικό βιβλίο για όσα συμβαίνουν σήμερα, αλλά και για όσα πιθανόν θα ακολουθήσουν, καθώς η ελευθερία περιορίζεται όλο και περισσότερο από την ένταση του οικονομικού, κοινωνικού, πολιτικού και θρησκευτικού ολοκληρωτισμού. Στο εμβληματικό αυτό έργο, ο Fromm εξηγεί αρχικά πως οι επαναστατικές αλλαγές στην οικονομική και κοινωνική οργάνωση, η υπέρμετρη δύναμη του κεφαλαίου και η οικονομική κρίση μεγαλώνουν τα αισθήματα αβεβαιότητας, μοναξιάς και ασημαντότητας του σύγχρονου ανθρώπου, ενώ η απειλή πολέμου ισχυροποιεί τον φόβο. Στη συνέχεια εστιάζει στους μηχανισμούς άμυνας του ατόμου, που είναι ταυτόχρονα και οι μηχανισμοί διαφυγής του από την ελευθερία: ο ολοκληρωτισμός, η ροπή προς την καταστροφή και ο κομφορμισμός. Και αν για τον ανυποψίαστο πολίτη ο κομφορμισμός είναι ακίνδυνος, για τον Fromm έχει τεράστια σημασία: στα πλαίσια αυτής της “λύσης”, στην οποία προσφεύγει η πλειονότητα των μελών της κοινωνίας, ο άνθρωπος παύει να είναι ο εαυτός του και υιοθετεί απολύτως τον τύπο της προσωπικότητας που του επιβάλλουν τα πολιτιστικά πρότυπα, η κοινή γνώμη, η κοινή λογική. Έτσι, οι συνειδητοί φόβοι της μοναξιάς και της αβεβαιότητας αντιμετωπίζονται με την ένταξη στο όλον. Όμως, με αυτόν τον τρόπο, το άτομο πληρώνει το τίμημα για την απομάκρυνσή του από την αληθινή, θετική ελευθερία, η οποία συνίσταται στην αυθόρμητη δραστηριότητα.

Erich Fromm (Συγγραφέας)

Γερμανός φιλόσοφος και ψυχαναλυτής (1900 – 1980). Γεννήθηκε στη Γερμανία και σπούδασε κοινωνιολογία και ψυχολογία στα πανεπιστήμια της Χαϊδελβέργης, της Φρανκφούρτης και του Μονάχου. Ο Έριχ Φρομ προσπάθησε με το έργο του να “συμφιλιώσει” τον Φρόιντ με τον Mαρξ, να συνδυάσει δηλαδή την ψυχανάλυση με τον “ουμανιστικό” μαρξισμό. Ως ψυχαναλυτής ο Φρομ υπέβαλε σε κριτική τον Mαρξ γιατί είχε υποτιμήσει την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων παθών και τη σημασία του ψυχολογικού παράγοντα. Παράλληλα όμως επέκρινε τον Φρόιντ γιατί υπογραμμίζοντας τις βιολογικές εξαρτήσεις ­και επομένως το αμετάβλητο­ της ανθρώπινης φύσης δεν μπόρεσε να φτάσει σε μιαν ορθή ερμηνεία των ιστορικών και κοινωνικών φαινομένων.

 

 

Ουρανία Ν. Τουτουντζή (Μεταφραστής)

Η Ουρανία Τουτουντζή γεννήθηκε στην Αθήνα το 1965. Σπούδασε Κοινωνικές και Πολιτικές Επιστήμες στην Ελλάδα αλλά πολύ γρήγορα στράφηκε σε αμιγώς φιλοσοφικές αναζητήσεις. Πνευματική της αφετηρία είναι τα έργα των Ελλήνων παγανιστών φιλοσόφων (Εμπεδοκλής, Παρμενίδης, Ηράκλειτος, Ζήνων ο Ελεάτης κλπ.). Από το 1998 είναι διδάκτωρ του Παντείου Πανεπιστημίου.