Ο Χάμπερμας και οι νεοαριστοτελικοί

Στις 9 Σεπτεμβρίου του 2000 ο Γιουργκεν Χάμπερμας έδωσε μια ομιλία στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης με την ευκαιρία της απονομής του Βραβείου Dr Magrit. Στην ομιλία του προέβη στη διάκριση μεταξύ μιας καντιανών καταβολών θεωρίας της δικαιοσύνης και μιας υπαρξιστικής ηθικής, όπως αυτή που συναντάμε στον Κίρκεγκωρ. Η τελευταία μαρτυρεί ένα “μετα-μεταφυσικό έθος”, καθώς απαντά στο ερώτημα για τον ορθό βίο με την “ικανότητα να είναι κανείς ο εαυτός του”. Από ποια παραδοχή εκκινεί ο Χάμπερμας; Πρόκειται για την ιδέα ότι, στις συνθήκες της όψιμης νεωτερικότητας, δεν είναι δυνατό, ούτε επιθυμητό, να απαιτεί κανείς από το φιλόσοφο περιεκτικές απαντήσεις για το τι συνιστά τελικά τον επιτυχή, τον αγαθό, σε αντιδιαστολή προς τον αποτυχημένο βίο. Τα ερωτήματα για τον αγαθό βίο -“Πώς ένα ανθρώπινο ον οφείλει να χειριστεί το χρόνο του βίου του;” κι ακόμη περισσότερο “Πώς οφείλω να χειριστώ το χρόνο του βίου μου;”- δεν ανήκουν στο πεδίο της φιλοσοφικής ηθικής. Τα “εθικά” ερωτήματα απαιτούν την επεξεργασία μιας περιεκτικής, αυτάρκους κοσμοθεώρησης στην οποία εντάσσονται και φαίνεται να βρίσκουν βέβαιες απαντήσεις. Για τον Χάμπερμας, ο ρόλος της φιλοσοφίας στην εποχή μας είναι διαφορετικός. Προσεγγίζει αυτό που ο Αντόρνο αποκαλεί στις πρώτες σελίδες των Minima Moralia “μια θλιμμένη επιστήμη”. Η Γκόλφω Μαγγίνη επιχειρεί εδώ μια συνολική θεώρηση της σχέσης μεταξύ δύο κυρίαρχων “παραδειγμάτων” στο χώρο της σύγχρονης πρακτικής φιλοσοφίας: αφενός, της ηθικής του διαλόγου στον Γιουργκεν Χάμπερμας και, αφετέρου, μιας σειράς νεοαριστοτελικών και νεοεγελιανών ηθικών θεωριών με τις οποίες αυτή αντιπαρατάσσεται. Με την πραγμάτευση των ιστορικοφιλοσοφικών και συστηματικών -επιστημολογικών, κανονιστικών, ιδεολογικών- παραμέτρων που διέπουν αυτή την αντιπαράθεση, η συγγραφέας αναδεικνύει τον πλούτο και το εύρος της. Ασχολείται με ζητήματα που βρίσκονται στο επίκεντρο καίριων προβληματισμών των νεωτερικών κοινωνιών, όπως η σχέση νεωτερικότητας και παράδοσης, η πολυπολιτισμικότητα και ο πλουραλισμός των αξιών, καθώς και ζητήματα προσωπικής ηθικής, όπως η ισχύς της αρχής της αυτονομίας και οι επιταγές της αυθεντικότητας.