Σχέδιο για μια ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας

“Πρόσεχε. Η απομόνωση είναι το χειρότερο βασανιστήριο”, μου έγραφε ο Νίκος σε ένα από τα πρώτα του γράμματα, μόλις μπορέσαμε να επικοινωνήσουμε. Όταν σκέφτομαι εκείνα τα τσιμεντένια κλουβιά, του Νίκου φωτισμένο νύχτα-μέρα μ’ ένα απαίσιο, εκτυφλωτικό λαμπιόνι, το δικό μου κατασκότεινο, με μοναδική πηγή φωτός ένα μακρινό λαμπιόνι στο διάδρομο, πού έστελνε λίγο μακρινό φως στο ταβάνι, μέσα από το άνοιγμα με τα σιδερένια κάγκελα πού ήτανε πάνω από την πόρτα, και να σ’ έχουνε εκεί, μήνες και μήνες, τότε λέω και ξαναλέω πώς “η ανθρώπινη μοναξιά ” μπορεί ν’ αρχίσει εκεί όπου τελειώνουνε τα όρια της ανθρώπινης δημιουργικότητας, εκεί όπου στομώνει η ικανότητα του ανθρώπου να αλλάζει τούς όρους της ζωής του, εκεί όπου εξαντλείται η μαχητικότητα και αρχίζει η παραδοχή της ήττας. Μέσα σ’ όλα αυτά νομίζω πώς βρίσκεται η σημασία της μελέτης του Νίκου Μπελογιάννη για την Ιστορία της Ελληνικής Σκέψης. Από το ολοκληρωμένο δεύτερο κεφάλαιο, από τα ανολοκλήρωτα κομμάτια για τον 19ο αιώνα, από τις σημειώσεις, τις αποδελτιώσεις, τα σχόλια του βγαίνει ένα μήνυμα, πού πιστεύω πώς θα το νιώσουνε τα νέα παιδιά του σήμερα. Μελετάτε, ερευνάτε, δημιουργείτε, μη δεχτείτε ποτέ πώς είσαστε δέσμιοι και ηττημένοι του ιμπεριαλισμού, του συστήματος, η οποιουδήποτε άλλου δαίμονα της εποχής μας – και της εποχής σας. – Έλλη Παππά “Αν τελικά σωθούμε, εμένα θα με πάνε μάλλον στην Κέρκυρα. Γι1 αυτό, φρόντισε εσύ από του ‘Αβέρωφ να βγει αυτή η μελέτη, για να τη στείλουμε κι έξω, σ αυτούς πού πήραν μέρος στη διεθνή εκστρατεία “. Ο Νίκος ανέφερε μερικά ονόματα, όπως του ‘Αρχιεπίσκοπου του Καντέρμπουρι και του Ερεμπουργκ. Και πρόσθεσε μ’ εκείνη την περιπαιχτική διάθεση, πού δεν τον άφηνε ποτέ. ” Για να δουν πώς είμαστε και γραμματισμένοι άνθρωποι”. Φυσικά, η σκέψη του ήταν πολύ πιο σοβαρή, ήθελε να πει πώς οι άνθρωποι πού πάσχισαν για τη σωτηρία του έπρεπε να δουν πώς οι Έλληνες κομμουνιστές ήταν κάτι περισσότερο από άπλα θαρραλέοι ή αποφασισμ��νοι αγωνιστές και, βέβαια, βρίσκονταν πολύ μακριά από την εικόνα των “κατασκόπων”, πού η αμερικανό-κρατία πάσχιζε να δώσει. – Έλλη Παππά Το αγωνιστικό φρόνημα προσφέρει στον Νίκο Μπελογιάννη την πειθαρχία που απαιτεί αυτή η άσκηση της ψυχής και του πνεύματος πού θα κρατήσει πολύ. Ξέρει ότι “η απομόνωση είναι το χειρότερο βασανιστήριο” και ότι ό μόνος τρόπος για να διατηρήσει την ηθική υπόσταση, την αξιοπρέπεια και την ψυχολογική ισορροπία του είναι να δώσει νόημα και περιεχόμενο στην κενή διάρκεια του χρόνου της φυλακής. Να της δώσει ρυθμό, πρόγραμμα και στόχο. Το έργο, λοιπόν, πού αναλαμβάνει, είναι ένα έργο ζωής. Αυτό το σχέδιο προέκυψε, όπως μαρτυρεί η σύντροφος του Έλλη Παππά, μέσα από την αλληλογραφία τους στην ‘Ασφάλεια. Ό έρωτας και η πίστη στις ιδέες τους δίνουν την αρχική ώθηση, την ενέργεια, τον ενθουσιασμό και την έμπνευση πού απαιτεί αυτό το φιλόδοξο εγχείρημα. Το νήμα πού ακολουθεί είναι η Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, αλλά το αντικείμενο της ερευνάς είναι η συνάρθρωση λαού, γλώσσας και λογοτεχνίας πού συστήνει την εθνική κοινότητα, πού συγκροτεί την ιδιαίτερη ταυτότητα και τη συνείδηση του νεοελληνικού έθνους. Για τον Μπελογιάννη, πού εδώ ακολουθεί μια παράδοση πού κατάγεται από τον ρομαντισμό και τον 19ο αιώνα, η Ιστορία της λογοτεχνίας δεν είναι η Ιστορία μιας από τις καλές τέχνες, άλλα η Ιστορία της συγκρότησης ενός έθνους και το σημαντικότερο μέσο για τη δημιουργία εθνικής και πολιτικής συνείδησης. Συγχρόνως είναι το πεδίο στο οποίο η αστική τάξη έχει οικοδομήσει την ιδεολογία της και την έχει επιβάλει ως Ιδεολογία του έθνους.