Το μεγαλείο του Σωκράτη δεν συνίσταται μόνο στο μεγαλείο της σκέψης του και σε εκείνο των μαθητών του, που ο ίδιος με τον τρόπο του υποδαύλισε, προκειμένου να βγει στην επιφάνεια, αλλά επίσης και στην αξία της προσωπικότητάς του. Ως προς την ευγένεια του χαρακτήρα του έχουμε μάρτυρά μας τον Πλάτωνα, ο οποίος αποκαλεί τον δάσκαλό του –με ένα αίσθημα βαθύτατου σεβασμού– τον καλύτερο, τον πιο σοφό, τον πιο δίκαιο άνθρωπο του καιρού του. Ακόμη και από τις ελάχιστες λεπτομέρειες που οι βιογράφοι του διέσωσαν και μας μετέφεραν διαφαίνονται η καλοσύνη, η γαλήνη, η λεπτότητα, η καλότροπη ειρωνεία ενός ανώτερου πνεύματος. Κάθε γνώρισμα του χαρακτήρα του που έχει φθάσει ως εμάς συμβάλλει στο να μας προσφέρει το πορτρέτο ενός θαυμαστού ηθικού μεγαλείου, τόσο περισσότερο αξιοθαύμαστου όσο πρωτότυπου και ξένου προς κάθε μορφή ματαιοδοξίας και κάθε μορφή επιτήδευσης. Ο Σωκράτης υπήρξε κάτι περισσότερο από ένας φιλόσοφος: υπήρξε ένας θρησκευτικός ήρωας. Για τον Πιέρο Μαρτινέτι, ο Ιησούς Χριστός και ο Σωκράτης χαρακτηρίζουν τις πλέον υψηλές μνήμες της ανθρωπότητας: αμφότεροι θεμελίωσαν τη ζωή τους σε μία ακλόνητη εσωτερική πίστη, έδωσαν το παράδειγμα σχετικά με ό,τι ένας άνθρωπος οφείλει να γνωρίζει τι πρέπει να υπομένει εξαιτίας της πίστης του, υπερασπίστηκαν, ο καθένας με τον δικό του τρόπο, μία φιλοσοφία της απελευθέρωσης. Και ο Σενέκας, όταν ένιωθε να επικρέμαται πάνω του μία σκοτεινή απειλή, αναζητούσε στον Σωκράτη παραμυθία και δύναμη.
Να αφουγκραζόμαστε την εσωτερική φωνή, να κατευθύνουμε τη συμπεριφορά μας σύμφωνα με τις πιο αγνές πεποιθήσεις της συνείδησής μας, ανεξάρτητα από κάθε απαγόρευση του κράτους και των ηθών: αυτό είναι το αγαθό. Η επίγεια ζωή δεν είναι το πλέον υψηλό αγαθό: υφίσταται ένας εσωτερικός θεός και υφίσταται μία ζωή που είναι ανώτερη από τον κόσμο. Αυτές είναι οι πεποιθήσεις που ο Σωκράτης με τη ζωή του και με τον θάνατό του άφησε παρακαταθήκη, ως μία μορφή πνευματικής κληρονομιάς, στον αρχαίο κόσμο και σε εμάς.
Piero Martinetti (Συγγραφέας)
Ο Πιέρο Μαρτινέτι (Piero Martinetti, 1872-1943) δίδαξε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου. Ήταν ένας από τους ελάχιστους πανεπιστημιακούς που αρνήθηκαν να δώσουν όρκο πίστης στο καθεστώς του Μουσολίνι. Το 1926 κατήγγειλε το κλίμα τρομοκρατίας που κατέκλυζε την ιταλική διανόηση, διακηρύσσοντας τον εαυτό του «πολίτη ενός κόσμου στον οποίο δεν υπάρχουν ούτε διωγμοί ούτε αφορισμοί». Το 1928, στο απόγειο της φασιστικής δικτατορίας, κυκλοφόρησε τη μονογραφία του περί ελευθερίας (La libertà). Η τριλογία που αφιέρωσε στον χριστιανισμό (Gesù Cristo e il cristianesimo, Ragione e fede. Introduzione ai problemi religiosi και Il Vangelo) απαγορεύτηκε από την Αγία Έδρα. Έτρεφε μια βαθιά συμπόνια για τα ζώα και ακολουθούσε αυστηρά χορτοφαγική διατροφή, μια επιλογή που είχε για τον ίδιο θρησκευτική αξία (Η ψυχή των ζώων, Κυαναυγή, 2019).
Από τις εκδόσεις «Δρόμων» κυκλοφορεί Το ευαγγέλιο, με εισαγωγή και σχόλια του Πιέρο Μαρτινέτι (2022).
(Πηγή: “Εκδόσεις Δρόμων”, 2024)
Παναγιώτης Τσιαμούρας (Μεταφραστής)
