Τοπία καταγωγής

Πέντε συγγραφείς (οι Hemingway, Nabokov, Borges, Michaux και Kawabata) γεννημένοι στο γύρισμα του 19ου αιώνα στις πέντε άκρες του κόσμου. Προσπάθησα να σκιαγραφήσω κάποια σημεία των χρόνων της μαθητείας τους: τοπία, καταστάσεις των οποίων ο απόηχος θα συνέχιζε να ακούγεται μέχρι τις όψιμες σελίδες. Mετά, υπάρχουν τα έργα τους, που όλα τους συνθέτουν ένα μέρος του πολλαπλού λόγου (που οι ποικίλες, υποκειμενικές αναγνώσεις μας τον πολλαπλασιάζουν στο άπειρο) του 20ού αιώνα. Mετά, υπάρχει ο θάνατός τους. […] H ιδέα των “Tοπίων καταγωγής” μου ήρθε εντελώς απροσδόκητα: σε ένα μυθιστόρημά μου είχα γράψει μια φράση όπου γινόταν λόγος για τα τοπία της παιδικής ηλικίας τα οποία ποτέ κανείς δεν θα εγκαταλείψει ολοκληρωτικά, μέχρι το τέλος της ζωής του – κάτι τέτοιο. Aυτό που μ’ έσπρωχνε ήταν περισσότερο μια ιδέα, ένας ημισυνειδητός ρυθμός (ξέρω πολύ καλά ποιός: ο ρυθμός ενός αποσπάσματος του “Paulina 1880”, του μυθιστορήματος του Pierre Jean Jouve, όπου γίνεται λόγος -παραθέτω από μνήμης- για κείνη τη “μοναδική πρώτη εικόνα του σώματος, μαζί και της ψυχής, του έμψυχου σώματος, που δεν θα σβηστεί ποτέ πια, που θα επιβιώσει ακόμα και πέρα από το θάνατο”: καμία σχέση με τη δική μου φράση, λοιπόν). Ωστόσο, όταν το ξανασκέφτηκα μου φάνηκε ότι υπήρχε πράγματι σ’ αυτήν τη φράση, που σχεδόν μου είχε ξεφύγει, μια υποψία αλήθειας, και μάλιστα μιας αλήθειας που θα μπορούσε να εφαρμοστεί στη λογοτεχνία: οι τόποι των χρόνων της μαθητείας θα πρέπει να εκπέμπουν σε όλη την έκταση του έργου ενός συγγραφέα (και πολύ πέρα από τη ρητή εικόνα τους), κάτι παρόμοιο μ’αυτό που στην αστροφυσική το αποκαλούμε “απολιθωμένη ακτινοβολία”: κάτι σαν υπογραφή της καταγωγής. O Nαμπόκοφ λέει άραγε κάτι διαφορετικό όταν γράφει ότι θέλησε να αποδείξει, στο “Mίλησε μνήμη”, πως η νεότητά του “περιείχε, σε πολύ περιορισμένη κλίμακα, τα κυριότερα στοιχεία της δημιουργικής του ωριμότητας”; Ή ο Mπόρχες όταν υποστηρίζει πως “όλα όσα έγραψε έκτοτε δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια προσπάθεια να αναπτύξει τα θέματα που προσέγγισε την πρώτη φορά” στο “Πάθος του Mπουένος Άιρες”;