Έχουν περάσει σχεδόν εκατό χρόνια από τη δημοσίευση του κλασικού πλέον αυτού κειμένου, το οποίο μέχρι σήμερα αποτελεί σημείο αναφοράς, όχι μόνο στην κοινωνική ανθρωπολογία, αλλά και στην κοινωνιολογία, την ιστορία, την οικονομική, την ψυχολογία, τη θεωρία της τέχνης και τη φιλοσοφία. Ο Mauss, ανιχνεύοντας, μέσα από μια αυστηρή και ελεγχόμενη συγκριτική μέθοδο, τις παραλλαγές του θεμελιώδους αυτού θεσμού στις διάφορες αρχαϊκές και ιστορικές κοινωνίες, δείχνει ότι το “δώρο-ανταλλαγή”, όπως το αποκαλεί, αποτελεί εργαλείο δημιουργίας συμβατικών κοινωνικών σχέσεων. Το δώρο είναι ταυτόχρονα εκφραστικό και εργαλειακό. Η υποχρέωση που επιβάλλει η ανταλλαγή δώρων συνδέει τους ανθρώπους με θετικό, αλλά και αρνητικό τρόπο, δένει ομάδες και άτομα μεταξύ τους, αλλά εξασφαλίζει και την αυτονομία τους. Οι αμοιβαίες “υποχρεώσεις-χρέη” συνιστούν έναν κοινωνικό ιστό, ένα λογικά διατεταγμένο σύστημα επικοινωνίας. Έτσι, προβάλλει ένα μοντέλο οικονομίας που αντιτάσσεται στην ιδεολογία του “οικονομικού ανθρώπου”.
Η ανταλλαγή δώρων στις αρχαϊκές, ιστορικές κοινωνίες αποτελεί “ολικό κοινωνικό φαινόμενο” που θέτει σε κίνηση το σύνολο των θεσμών αυτών των κοινωνιών. Για τον Mauss, το δώρο υπάρχει παράλληλα με τις εμπορικές ανταλλαγές, τόσο στις παραδοσιακές, προβιομηχανικές κοινωνίες, όσο και στις σημερινές, έστω και αν στις τελευταίες θεωρείται ότι παίζει δευτερεύοντα ρόλο. Η σημερινή ριζική διάκριση μεταξύ δώρου και εμπορεύματος είναι μεταγενέστερη εξέλιξη των καπιταλιστικών κοινωνιών.
Στο τελευταίο κεφάλαιο ο Mauss στρέφει την προσοχή του στην πολιτική διάσταση του δώρου, προβάλλοντας την ηθική του δώρου (προσφορά-αποδοχή-ανταπόδοση), την αμοιβαιότητα και αλληλεγγύη ως “…το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η ηθική της ανταλλαγής-δώρου. Προς αυτό ακριβώς το σύστημα, τηρουμένων φυσικά των αναλογιών, θα θέλαμε να κατευθυνθεί και η δική μας κοινωνία”. Με αυτόν τον τρόπο ανοίγει τη συζήτηση γι’ αυτό που αποκαλούμε σήμερα “ηθική οικονομία”.
Marcel Mauss (Συγγραφέας)
O Marcel Mauss (1872-1950), ανηψιός και στενός συνεργάτης του Emile Durkheim, ίδρυσε μαζί του το περιοδικό Annee Sociologique, γύρω από το οποίο συσπειρώθηκε η γαλλική κοινωνιολογική σχολή. Δίδαξε στην Ecole Pratique des Hautes Etudes από το 1901 και στο College de France από το 1930, ενώ υπήρξε συνιδρυτής, με τους Levy-Bruhl και Rivet, του γαλλικού Ινστιτούτου Εθνολογίας (1926). Εγκυκλοπαιδικός νους με εξαιρετικά πλατιά μόρφωση και εκπληκτικές εθνογραφικές και γλωσσικές γνώσεις, άφησε τη σφραγίδα του στην κοινωνιολογική και ανθρωπολογική σκέψη του 20ού αιώνα: το έργο του, παρότι αποσπασματικό, έδωσε έμπνευση σε μια πλειάδα πολύ διαφορετικών μεταξύ τους στοχαστών και στάθηκε στη ρίζα αρκετών μεταγενέστερων διανοητικών εξελίξεων. Μερικά από τα έργα του: “De quelques formes primitives de classification” (1903, σε συνεργασία με τον E. Durkheim, ελλ. μτφ. “Μορφές πρωτόγονης ταξινόμησης”, Gutenberg 2001), “Essai sur la nature et la fonction du sacrifice” (1899, σε συνεργασία με τον H. Hubert), “Essai sur le don, forme et raison de l’echange dans les societes archaiques” (1925, ελλ. μτφ. “Το δώρο”, Καστανιώτης 1979), “Manuel d’ethnographie” (1947).
Θεόδωρος Παραδέλλης (Μεταφραστής)
