Το ολοκαύτωμα και η ευρωπαϊκή ιστορική συνείδηση

Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος εξακολουθεί να εγείρει έντονα πάθη και να οδηγεί σε συγκρουσιακές αναγνώσεις τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Η μνήμη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου ενώνει και διαιρεί ταυτόχρονα τους λαούς των χωρών που συμμετείχαν στην ανθρωποθυσία, όχι μόνο διότι η εχθρότητα του παρελθόντος εξακολουθητικά ανακαλείται στη μνήμη τους, αλλά και διότι κάθε λαός βίωσε διαφορετικές εμπειρίες, τις οποίες προκάλεσε το ίδιο γεγονός με διαφορετικό τρόπο. Στοιχεία τα οποία υπονομεύουν κάθε απόπειρα ομογενοποίησης των τραυματικών μνημών του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου σε ενιαίο, συμπαγές και κυρίαρχο αφήγημα στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Διαιρετικές τομές έχουν σχηματιστεί και στο εσωτερικό των κρατών, ειδικά στις περιπτώσεις εκείνες που δεν έχουν ακόμα διαλευκανθεί ζητήματα όπως η κοινωνική διασπορά του αντισημιτισμού, το μέγεθος του δωσιλογισμού (πολιτικού και οικονομικού) ή, στον αντίποδα, της αντίστασης στον Άξονα, καθώς και οι ευθύνες για τον εκτοπισμό των Εβραίων. Η αναζωπύρωση της μνήμης του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου υπάγεται κατά βάση σε δυο εγχειρήματα ανάκλησης του παρελθόντος: πρώτον, στην τάση διεθνοποίησης – οικουμενικοποίησης της τραυματικής μνήμης, με επιτομή τη θεώρηση του Ολοκαυτώματος ως κοινής αρνητικής κληρονομιάς ολόκληρης της ανθρωπότητας, κατεξοχήν όμως της Ευρώπης. Και δεύτερον, σε μια τάση καλπάζουσας ποινικοποίησης, η οποία ασφαλώς και έχει οργανική σχέση τόσο με τη δυναμική που εμφανίζουν ο ιστορικός αναθεωρητισμός και η άρνηση του Ολοκαυτώματος όσο και, προς την αντίθετη κατεύθυνση, με το ηθικό αίτημα της αναδρομικής απονομής ιστορικής δικαιοσύνης, κυρίως για την ικανοποίηση του δημόσιου αισθήματος.