Το Σύνταγμα της ελευθερίας

Στο κορυφαίο ίσως αυτό σύγγραμμά του, ο Αυστριακός-Bρετανός οικονομολόγος και πολιτειολόγος Φρίντριχ A. Χάγιεκ -βραβείο Νόμπελ Oικονομίας 1974- συστηματοποιεί τα επιχειρήματά του υπέρ της κοινωνικής οργάνωσης που στηρίζεται στην ατομική πρωτοβουλία και την οικονομία της αγοράς. Αξιοποιεί συγγενείς ιδέες από τα πεδία της οικονομικής, κοινωνικής και νομικής θεωρίας, αλλά και της ηθικής φιλοσοφίας και της εξελικτικής ανθρωπολογίας, για να προβάλει το θεμελιώδη χαρακτήρα της αξίας της ελευθερίας. Το έργο είναι πυκνό, καθώς σχεδόν κάθε πρότασή του, διατυπωμένη με ανατομική ακρίβεια, απαιτεί την προσοχή. Συνδεόμαστε με την πιο γόνιμη παράδοση της φιλελεύθερης σκέψης, αλλά ανοιγόμαστε διαρκώς και σε νέους προβληματισμούς. Μένουν ως κατευθυντήριες γραμμές: η πρότυπη εξελικτική προσέγγιση των κοινωνικών θεσμών, η ανάδειξη της “ακουσίως προκύπτουσας τάξης”, δίχως δηλαδή “έλλογο” σχεδιασμό αλλά στη βάση της μακραίωνης και πολύτροπης ανθρώπινης εμπειρίας, που περνά κάθε φορά από την κρησάρα της “πολιτιστικής επιλογής” – και βέβαια η μετριοπαθής παραδοχή της εκ των πραγμάτων περιορισμένης και αλυσιτελούς ατομικής γνώσης (όπου το ενθέρμως υιοθετούμενο ρητό “εν οίδα ότι ουδέν οίδα” δεν δηλώνει προφανώς ανικανότητα ή άγνοια, αλλά απλώς επίγνωση του ότι δεν ξέρω όλα αυτά που θα μπορούσαμε να ξέρουμε εμείς όλοι μαζί). Παραδοχή που άσφαλτα καταλήγει στο ότι τα θεμέλια των θεσμών της ελευθερίας (δίπλα στην ελεύθερη αγορά, η ανεμπόδιστη έκφραση γνώμης, η απρόσκοπτη επιστημονική έρευνα κ.ο.κ.) δεν είναι ηθικά, παρά γνωστικά, καθώς η έμφαση δίνεται στην αύξηση της γνώσης μέσω της κοινωνικής συνεργασίας – το αποτελεσματικότερο αντίδοτο στο έλλειμμα γνώσης με το οποίο έχει να παλέψει και ο πιο προικισμένος άνθρωπος. Με τα εμβληματικά λόγια του ίδιου του Χάγιεκ: “Αυτό που έχει σημασία δεν είναι ποια ελευθερία θα μου άρεσε εμένα προσωπικά να ασκήσω, αλλά ποια ελευθερία μπορεί να χρειάζεται κάποιο άτομο προκειμένου να κάνει επωφελή για την κοινωνία πράγματα”. Αυτή την ελευθερία ασφαλώς και δεν θα επιτρέψουμε να την περιστείλει ο οιοσδήποτε εξαναγκασμός. Πίσω εδώ στο συστατικό αρνητικό προσδιορισμό της πρωτεύουσας αξίας μας -απουσία εξαναγκασμού-, που μόνο θετικά πράγματα ωστόσο συνεπάγεται για τον προοδευτικά όλο και πιο δικτυωμένο και συλλογικά ευφυέστερο κόσμο μας.