Foscolo ο φιλόπατρις – Απεικονίσεις, απηχήσεις, αντικατοπτρισμοί του έργου του στον ελλαδικό χώρο

Πατρίδα στον καθένα μας λογίζεται ο τόπος όπου γεννήθηκε, όπου ανατράφηκε, όπου επιθυμεί να ζει, όπου επιλέγει να πεθάνει. Όλες οι παραπάνω προϋποθέσεις ισχύουν για τον Ugo Foscolo και τη Ζάκυνθο. Εκεί πρωτόειδε το φως κι έζησε περιχαρής και ανέμελος, μέχρι τα δεκατέσσερά του, όταν για οικογενειακούς λόγους έφυγε για την Αυσονία, το 1792. Ωστόσο, ποτέ δεν λησμόνησε τη γενέτειρά του, καθώς μαρτυρούν οι στίχοι του κι οι επιστολές του προς οικείους και φίλους. Μάλιστα, τον Σεπτέμβριο του 1826, ένα ακριβώς χρόνο πριν πεθάνει, είχε ζητήσει από τον εξάδελφό του Διονύσιο Βούλτσο και τον ιερωμένο N. Reinaud να τον βοηθήσουν να βρει τόπο για να εγκατασταθεί στο νησί, κοντά στο Αργάσι, τονίζοντας πως η απόφασή του ήταν αμετάκλητη και πως μόνον ο θάνατος θα μπορούσε να την ανατρέψει (“la morte sola potrebbe smuovermi dal proposito”). Και δυστυχώς το νήμα της ζωής του κόπηκε μακριά και από τις δυο πατρίδες του, στην Αλβιόνα, όπως συνέβη αργότερα με τον φίλο του, τον Ανδρέα Κάλβο που κι αυτός θεωρούσε ότι “είναι γλυκύς ο θάνατος μόνον όταν κοιμώμεθα εις την πατρίδα”. Έτσι ο τίτλος και το περιεχόμενο της καλβικής ωδής “Φιλόπατρις” νομίζουμε πως χαρακτηρίζει και τους δύο ζακύνθιους ποιητές. Εν προκειμένω δεν είναι άστοχο να θυμηθούμε ότι δύο χρόνια νωρίτερα, στις 21 Απριλίου 1824, είχε ζητήσει από αρχηγέτες της Ελληνικής Επανάστασης να τον βοηθήσουν να έρθει να πολεμήσει στο πλευρό τους. Δυστυχώς το σχέδιό του δεν ευοδώθηκε κι έτσι η Ελλάδα δεν απέκτησε τον δεύτερό της Μπάυρον. Όμως η παρουσία του Foscolo εξακολουθούσε κι εξακολουθεί να είναι πάντα έντονη στη Ζάκυνθο, όπως μαρτυρούν τα κείμενα των λογίων του νησιού που είναι αφιερωμένα σ’ αυτόν ή έχουν επηρεαστεί απ’ αυτόν. —————————————————————————— Ognuno di noi ha per patria il luogo dove e nato, dove e stato allevato, dove desidera vivere, dove sceglie di morire. Tutti i suddetti presupposti valgono per Ugo Foscolo e per Zante. La vide per la prima volta la luce e visse gioioso e spensierato fino ai quattordici anni di eta quando, per motivi familiari, se ne ando in Ausonia, nel 1792. Tuttavia non si scordo mai della sua terra nativa, come testimoniano i suoi versi e le sue lettere a familiari ed amici. Infatti, nel settembre del 1826, proprio un anno prima di morire, aveva chiesto al cugino Dionysios Voultsos e al sacerdote N. Reinaud di aiutarlo a trovare un luogo dove stabilirsi sull’isola, vicino ad Argasi, sottolineando che la sua decisione era irrefutabile e che solo la morte avrebbe potuto fargli cambiare idea («la morte sola potrebbe smuovermi dal mio proposito»). E purtroppo il filo della vita si spezzo lontano da entrambe le sue patrie, in Albione, come accadde piu tardi al suo amico Andreas Kalvos, che pure riteneva che «e dolce la morte solo quando ci addormentiamo in patria». Cosi il titolo e il contenuto dell’ode di Kalvos «Amante della patria» pensiamo caratterizzino tutti e due i poeti di Zante. Nella fattispecie non e fuori luogo ricordare che due anni prima, il 21 aprile 1824, aveva chiesto a dei capi della Rivoluzione Ellenica di aiutarlo a venire a combattere al loro fianco. Purtoppo il suo piano non ando a buon fine e cosi la Grecia non ottenne il suo secondo Byron. Comunque la presenza di Foscolo continue e continua ad essere sempre intensa sull’isola, come testimoniano i testi degli eruditi dell’isola dedicati a lui o influenzati da lui.

Μαρία Σγουρίδου (Συγγραφέας)

Η Μαρία Σγουρίδου γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1967, το 1971 εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα. Είναι Καθηγήτρια του ΕΚΠΑ στο τμήμα Ιταλικής και Ισπανικής Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, με γνωστικό αντικείμενο την Ιταλική Λογοτεχνία.

(Πηγή: “Εκδόσεις Κάκτος”, 2023)