Ελλάδα – Κίνα

Με μεγάλη χαρά υποδεχόμαστε στο Μουσείο Ασιατικής Τέχνης της Κέρκυρας την έκθεση φωτογραφίας του Robert McCabe με θέμα “Ελλάδα – Κίνα: Λαοί αρχαίοι, κόσμοι που αλλάζουν”. Θα μπορούσαμε να ονομάσουμε την έκθεση αυτή, όσον αφορά τις εικόνες που αναφέρονται στην Ελλάδα: “Το Ελληνικό Καλοκαίρι του Robert McCabe” που μας φέρνει στον νου “Το Ελληνικό Καλοκαίρι” του Jacques Lacarriere. Ο McCabe δεν έμεινε στο στερεότυπο της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας. Μέσα από το έργο αυτό ξεπροβάλλει η σύγχρονη του Ελλάδα. Μια Ελλάδα που ο ίδιος αγάπησε ερωτικά. Μια Ελλάδα που αναζήτησε τη στιγμή που ο ίδιος την έψαχνε χωρίς καλά καλά να το ξέρει. Εξάλλου είναι γνωστός ο συμπτωματικός τρόπος που πρωτοήρθε στην πατρίδα μας. Η δεκαετία του ’50 και του ’60 ήταν δεκαετίες αλλαγών για τον τόπο μας. Αυτό ίσως ο ίδιος δεν το γνώριζε. Όμως το ένστικτο του επιτακτικά ζητούσε να αποτυπώσει με τον φακό του κάτι που έφευγε για πάντα αλλά και κάτι άλλο που ερχόταν χωρίς ακριβώς να ξέρει τι. Πράγματι η Ελλάδα εκείνης της εποχής κρατούσε για λίγο ακόμη μέσα της όλο το πρώτο μισό του ελληνικού εικοστού αιώνα. Αυτό το καταλαβαίνουμε σήμερα, αποστασιοποιημένοι από το χθες. Γιατί ο πολιτισμός μας από το 1970 και μετά αλλοιώθηκε, ας μου επιτραπεί η έκφραση. Παγκοσμιοποιήθηκε υπακούοντας, ή αν θέλετε υποκύπτοντας, στα επιτακτικά κελεύσματα και τις σειρήνες του εκσυγχρονισμού. Τη στιγμή που συνάντησε ο φωτογράφος αυτός τη “δική του” Ελλάδα ήταν αποφασισμένος για εικόνες πρωτότυπες, εικόνες δυνατού ήλιου και σκληρής σκιάς γνήσιου μεσογειακού τοπίου. Τοπία θα τολμούσα να πω νεορεαλιστικού κινηματογράφου, που κατά παράδοξα συμπτωματικό τρόπο τότε γεννιόταν. Οι εικόνες αυτές τον μαγνήτισαν. Δεν ήταν οι εικόνες που μέχρι τότε ήταν οικείες στο μάτι του, δηλαδή εικόνες αστραφτερές, του πλούτου της Αμερικής και της αφθονίας, των μεγάλων αυτοκινήτων και των ουρανοξυστών, που, όμως, κρύβουν τη μοναξιά και τη μελαγχολία των ανθρώπων της όπως ακριβώς παρέστησε στο έργο του ο μεγάλος Αμερικανός ζωγράφος Edward Hopper. Αντίθετα, οι εικόνες του McCabe δείχνουν με τρόπο απόλυτο την προσπάθεια των απλών καθημερινών ανθρώπων της ελληνικής γης, όχι των αστικών κέντρων, για έξοδο από τη στέρηση των χρόνων του ’40, την ελπίδα και το όραμα τους για ένα καλύτερο αύριο. Αυτό το αύριο βέβαια το ζήσαμε όλοι μας, ήρθε κι είναι η Ελλάδα των τελευταίων δεκαετιών, της ευμάρειας και του πλούτου. Ίσως γίνεται τώρα παρελθόν λόγω της οικονομικής κρίσης, αλλά την ελπίδα και την αισιοδοξία των απλών αυτών ανθρώπων πολύ θα θέλαμε να την ξαναβρούμε. Εικόνες του λαϊκού πολιτισμού μας και ειδικά του Αιγαίου διασώθηκαν χάρη στην έμπνευση του. Βαφτίσια, μαθητές σχολείων με μπλε ποδιές, σκαμμένα πρόσωπα βιοπαλαιστών, παλιά λεωφορεία, όλα “μπερ-δεύονται” μέσα στον φακό του αλλά με μια ποιητική διάθεση που ξεπερνάει κατά πολύ την απλή περιέργεια και που δείχνει ένα δημιουργικό άγχος να τα διασώσει όλα στο φιλμ του αλλά και στην καρδιά του. Γιατί πιστεύω ότι μέσα από το έργο αυτό, παρά το γεγονός ότι έχει φωτογραφίσει και άλλους λαούς και άλλους τόπους, μας αποκαλύπτεται ότι είναι ένας Έλληνας πιο Έλληνας από μας τους ίδιους. Μπορεί την εποχή που τράβηξε αυτές τις φωτογραφίες να μην ήξερε λέξη ελληνική. Όμως ποιος δεν μπορεί να ακούσει τον διάλογο ή μάλλον τους διάλογους με τα πρόσωπα που αποτύπωσε με τον φακό του. Τα πρόσωπα αφήνονται στον ίδιο τον Robert McCabe. Όχι απλά στη μηχανή του. Σαν από ένστικτο τον εμπιστεύονται προσωπικά. Γι’ αυτό του χαρίζουν πάντα το αυθόρμητο χαμόγελο τους. Τα παιδιά, οι μαθητές, οι αγρότες, οι ναυτικοί, οι νοικοκυρές του δίνουν έτσι ένα μέρος της ψυχής τους. Μπορούμε ίσως ανάμεσα τους να “δούμε” και να “θυμηθούμε” ο καθένας μας κάποια αγαπημένα μας πρόσωπα που έφυγαν και δεν είναι πια ανάμεσα μας. Γι’ αυτό τον ευχαριστούμε. Η δεύτερη μεγάλη ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στο φωτογραφικό οδοιπορικό του στην Κίνα. Ο Robert McCabe μας προσφέρει ένα μέρος μόνο από τη συλλογή των φωτογραφιών του που περιγράφουν τον μεγάλο λαό της Ασίας. Οι Κινέζοι τοπιογράφοι ήταν εξοπλισμένοι με τους “τέσσερις θησαυρούς του επαγγέλματος”, το πινέλο, τη μελάνη, την πέτρα και το χαρτί, και αποτύπωναν εξιδανικευμένα τοπία. Ο McCabe με την κάμερα και τους φακούς της αποτύπωσε πόλεις, λιμάνια, τοπία και καθημερινούς ανθρώπους σε ένα ρεαλιστικό, διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Έντονες πολύχρωμες πινελιές έρχονται να τονίσουν και να φωτίσουν ένα μονοχρωματικό περιβάλλον των πόλεων, δίνοντας μας εικόνες με αφοπλιστική απλότητα και ευαισθησία. Και πάλι, οι καθημερινές σκηνές τον σαγηνεύουν ομάδες ανθρώπων που μιλούν, δουλεύουν, διασκεδάζουν, αιχμαλωτίζονται σιωπηλά μέσα στον φακό του φωτογράφου, που μας μεταφέρει την ποιητική ηρεμία της ζωής τους. Στα τοπία του, η διεισδυτική ματιά του καταφέρνει πάντα να υπαινίσσεται το μεγαλείο της απεραντοσύνης της χώρας. Πάνω απ’ όλα, συγκλονιστικές είναι οι εκφραστικές προσωπογραφίες του. Δέσποινα Ζερνιώτη, διευθύντρια Μουσείου Ασιατικής Τέχνης Κέρκυρας