Ελληνική διάρκεια – Μορφές και θέματα των γραμμάτων και των τεχνών Α’ (1924-1952)

Ο Ηλίας Βενέζης (Αϊβαλί, 4/17 Μαρτίου 1904 Αθήνα – 3 Αυγούστου 1973), στα πενήντα χρόνια (1924-1973) της πλούσιας συγγραφικής παραγωγής του, εξέδωσε, όσο ζούσε, είκοσι δύο βιβλία: επτά συλλογές διηγημάτων, τέσσερα μυθιστορήματα, ένα θεατρικό έργο, τέσσερα ταξιδιωτικά και έξι ακόμα έργα (“αφηγήσεις” και “χρονικά”). Δεν πρόλαβε να δει τυπωμένο το τελευταίο βιβλίο που είχε ετοιμάσει, το “Μικρασία, χαίρε”, το οποίο κυκλοφόρησε λίγο μετά τον θάνατό του. Μεγάλο, ωστόσο, μέρος του έργου του παραμένει ακόμα διάσπαρτο στον Τύπο (ημερήσιο και περιοδικό), με συνέπεια, πενήντα πέντε χρόνια μετά τον θάνατό του, να μην έχουμε σχηματίσει ολοκληρωμένη εικόνα της συγγραφικής του προσωπικότητας. Ο Βενέζης, ως συντάκτης “εφήμερων” κειμένων, μας είναι ουσιωδώς άγνωστος, μολονότι και αυτή η πλευρά του, ποσοτικά και ποιοτικά, είναι ιδιαίτερα αξιόλογη. Αν και, έως αυτή τη στιγμή, δεν διαθέτουμε συστηματική καταγραφή των δημοσιευμάτων του στον Τύπο, και άρα δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό τους, μπορούμε να πούμε ότι, κατά προσέγγιση, ξεπερνούν τα εννιακόσια. Αυτήν ακριβώς την άγνωστη πλευρά του Βενέζη φιλοδοξεί να αναδείξει η ανά χείρας έκδοση. Είναι όμως ευνόητον ότι ο πολύ μεγάλος αριθμός και, κυρίως, η θεματική (και όχι μόνον) ανομοιογένεια των “εφήμερων” κειμένων δεν επέτρεψαν μια συγκεντρωτική έκδοσή τους, αλλά επέβαλαν ως μόνη ενδεδειγμένη λύση την επιλογή τους. Συνολικά, η επιλογή μας, αυτή τη στιγμή, αριθμεί πάνω από πεντακόσια κείμενα. Στον παρόντα τόμο, από το σύνολο των επιλεγμένων κειμένων, περιέχονται τα πρώτα 174, τα οποία δημοσιεύτηκαν από το 1924 έως και τον Δεκέμβριο του 1952· είναι χωρισμένα σε δύο μέρη, με χρονολογική κατάταξη στο εσωτερικό κάθε μέρους: άρθρα, επιφυλλίδες κ.ά.π. (154), συνεντεύξεις και επιστολές (20). Η έκδοσή μας είναι σχολιασμένη: Όπου κρίθηκε απαραίτητο, έχουν προστεθεί υποσημειώσεις των επιμελητών, στις οποίες διασαφηνίζονται σημεία των κειμένων και δίνονται στοιχειώδεις πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα για τα οποία γίνεται λόγος.

Ηλίας Βενέζης (Συγγραφέας)

Ηλίας Βενέζης (1904 – 1973). Ο Ηλίας Βενέζης (λογοτεχνικό ψευδώνυμο του Ηλία Μέλλου) γεννήθηκε στις Κυδωνιές (Αϊβαλί) της Μικράς Ασίας, γιος του Μιχαήλ Δ. Μέλλου και της Βασιλικής Γιαννακού Μπιμπέλα. Είχε έξι αδέρφια. Με το ξέσπασμα του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ο πατέρας του και μια αδερφή του αποκλείστηκαν στη Μικρά Ασία και η υπόλοιπη οικογένεια κατέφυγε στη Μυτιλήνη, όπου ο συγγραφέας γράφτηκε στο Γυμνάσιο. Το 1919 επέστρεψαν όλοι στο Αϊβαλί (είχε προηγηθεί η αποβίβαση των ελληνικών στρατευμάτων στη Μικρά Ασία), εκτός από την Άρτεμη, κόρη της οικογένειας, που πέθανε από επιδημία ισπανικής γρίππης στη Μυτιλήνη. Το 1922 ο Βενέζης, που μόλις είχε τελειώσει το γυμνάσιο στη γενέτειρά του, αιχμαλωτίστηκε από τους τούρκους και υπηρέτησε στα τάγματα εργασίας στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας για δεκατέσσερις μήνες. Αφέθηκε ελεύθερος το 1923 και επέστρεψε στη Λέσβο για να βρει την οικογένειά του. Εκεί εργάστηκε αρχικά στο Πλωμάρι ως υπάλληλος της Διευθύνσεως Κτημάτων εξ Ανταλλαγής του Υπουργείου Γεωργίας και στη συνέχεια ως υπάλληλος στις τράπεζες Εθνική και Ελλάδος. Μετά από μετάθεσή του στο υποκατάστημα της Τράπεζας Ελλάδος στην Αθήνα, εγκαταστάθηκε στην πρωτεύουσα, όπου εργάστηκε ως το 1957. Το 1938 παντρεύτηκε την Σταυρίτσα Μολυβιάτη με καταγωγή από το Αϊβαλί, με την οποία απέκτησε μια κόρη, την Άννα. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής συνελήφθη από τα S.S. και κλείστηκε στις φυλακές Αβέρωφ. Απελευθερώθηκε εικοσιτρείς μέρες αργότερα μετά από εκκλήσεις του Αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού και άλλων προσωπικοτήτων της εποχής. Πέθανε στην Αθήνα μετά από πολύχρονη και επώδυνη ασθένεια. Γραμματέας και διευθύνων σύμβουλος του Δ.Σ. του Εθνικού Θεάτρου (1950-1952) και διοικητικός διευθυντής και πρόεδρος της καλλιτεχνικής επιτροπής του (1964-1967), ιδρυτικό μέλος της Ομάδας των Δώδεκα (1950), συνεργάτης του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (1954-1966), πρόεδρος του κινηματογραφικού φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1963-1966) και αντιπρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου της Ελληνοαμερικανικής Ένωσης (1966-1970), ο Ηλίας Βενέζης εκλέχτηκε επίσης μέλος της Ακαδημίας Αθηνών (1957), θέση από την οποία ανέπτυξε έντονη πολιτιστική δραστηριότητα. Στη λογοτεχνία πρωτοεμφανίστηκε το 1921 με δημοσιεύσεις διηγημάτων στο περιοδικό της Κωνσταντινούπολης Ο Λόγος. Το 1927 βραβεύτηκε από το περιοδικό Νέα Εστία για το διήγημά του Ο θάνατος και αργότερα δημοσίευσε σε συνέχειες την πρώτη μορφή του εμπνευσμένου από την εμπειρία του στα τάγματα της Ανατολής έργου του Το νούμερο 31328, που εκδόθηκε το 1931. Ακολούθησαν τα μυθιστορήματα Γαλήνη, Αιολική γη, Έξοδος και Ωκεανός, που κινούνται όλα, όπως και το πρώτο του στα πλαίσια του ντοκουμέντου, με σαφείς επιδράσεις από την ανθρωπιστική ιδεολογία του συγγραφέα. Ολοκλήρωσε επίσης διηγήματα, ιστορικές μελέτες, οδοιπορικά και το θεατρικό έργο Μπλοκ C, που πρωτοπαραστάθηκε το 1945 από το θίασο του Πέλου Κατσέλη. Έργα του μεταφράστηκαν σε πολλές ξένες γλώσσες. Το 1949 μετά από πρόσκληση του State Department περιόδευσε στις Η.Π.Α., όπου πραγματοποίησε διαλέξεις και συνεντεύξεις. Τιμήθηκε με το Α΄ Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνίας και τον Έπαινο της Ακαδημίας Αθηνών (1940 για τη Γαλήνη). Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Ηλία Βενέζη βλ. Αθανασόπουλος Βαγγέλης, «Χρονολόγιο Ηλία Βενέζη (1904-1973)», Διαβάζω 337, 8/6/1994, σ.38-44, Αργυρίου Αλεξ., «Βενέζης Ηλίας», Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό 2. Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών, 1984, Γιαλουράκης Μανώλης, «Βενέζης Ηλίας», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 3. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. και Στεργιόπουλος Κώστας, «Ηλίας Βενέζης», Η μεσοπολεμική πεζογραφία Από τον πρώτο ως τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο (1914-1939) Β΄, σ.334-376. Αθήνα, Σοκόλης, 1992.
(Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).

 

Χαράλαμπος Λ. Καράογλου (Επιμέλεια)

Ο Χαράλαμπος Λ. Καράογλου γεννήθηκε στη ∆ράµα το 1946. Οµότιµος καθηγητής του ΑΠΘ, όπου δίδαξε θέµατα νεοελληνικής φιλολογίας από το 1975 έως το 2010. Ιδρυτής του Εργαστηρίου Βιβλιολογίας· µέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού της νεοελληνικής φιλολογίας Κονδυλοφόρος. Επιστηµονικά-ερευνητικά ενδιαφέροντα: βιβλιολογία, θεωρία και πράξη της ελληνικής λογοτεχνικής κριτικής, ιστορία των περιοδικών λόγου και τέχνης (βιβλίο αναφοράς: η τρίτοµη αναλυτική βιβλιογραφία των αθηναϊκών περιοδικών 1901-1940), η κίνηση των ιδεών τον 19ο και 20ό αιώνα κ.ά. Άρθρα και µελετήµατά του έχουν δηµοσιευτεί σε περιοδικά και σε συλλογικούς τόµους. Επιµελήθηκε φιλολογικά την έκδοση των δοκιµίων του ∆ηµήτρη Νικολαρεΐζη, των ποιηµάτων του Ρώµου Φιλύρα, της αλληλογραφίας λογοτεχνών (Γ. Θεοτοκά – Γ. Κ. Κατσίµπαλη κ.ά.). Πρόσφατα επιµελήθηκε την έκδοση άρθρων του Ηλία Βενέζη: Ελληνική διάρκεια. Μορφές και θέµατα των Γραµµάτων και των Τεχνών (δύο τόµοι· αναµένεται ο τρίτος και τελευταίος τόµος) και Η “Κιβωτός” του Μικρασιατικού Ελληνισµού.

(Πηγή: “Εκδόσεις Σμίλη”, 2023)

 

Κατερίνα Καρβέλα (Επιμέλεια)