Η «Οριακή» γνώση και η Απρόσιτη ηθική

Οι συμπεριφορές των ατόμων ποικίλλουν, σε ασύλληπτο βαθμό, και συνάδουν με τις αντίστοιχες ατομικές διαφορές τους, που αξιωματικά η ίδια η φύση ορίζει και που η όποια αγωγή συχνά δεν αμβλύνει και πολύ περισσότερο δεν «απαλείφει» κάτι όμως που αν συμβεί, ο άνθρωπος, ως σύνολο, θα εκπέσει στη στάθμη της αγέλης. Όσο κι αν φαίνεται παράδοξο, οι ηθικές κρίσεις των ανθρώπων και επομένως οι συμπεριφορές τους, σε κάθε θέμα, ποικίλλουν σε απροσδιόριστο βαθμό. Άρα ανάλογα θα μπορούσαν να είναι και τα «προσωπεία» της ηθικής. Επομένως καμία ηθική, αναλόγου κύρους, δεν μπορεί να ρυθμίσει τα του επίγειου βίου. Σε ό,τι αφορά τη γνώση, όσο πιο δυσπρόσιτη είναι, τόσο πιο ελκυστική γίνεται, φαίνεται όμως να είναι και οριακή. Διότι από ένα σημείο και μετά ίσως εξελίσσεται και σε απρόσιτη, λόγω μιας αυστηρής τελεολογίας που πιθανόν υφίσταται «θεόθεν». Όμως, όσο ο άνθρωπος ζει, ποτέ δεν θα παύσει να ασκεί το άθλημα της γνώσης, όσο κι αν το αποτέλεσμα της γνώσης τον απογοητεύει και τον αδικεί. Έξω και πέραν από την εγκυρότητα των λογικών κρίσεων, που μπορεί κι αυτές να αποτελούν μια κοντόφθαλμη ενατένιση της αλήθειας, το τεράστιο εύρος των ηθικών κρίσεων, αλλά και το περιορισμένο βεληνεκές της ανθρώπινης σκέψης, δεν αποτελούν ασφαλή κριτήρια για την προσέγγιση ή και κατάκτηση της μιας και μοναδικής αλήθειας, σε κάθε περίπτωση. Πολύ περισσότερο, αυτό ισχύει, όταν γνώση και ηθική λειτουργούν αντίρροπα, προς χάριν του ατομικού ή και συλλογικού συμφέροντος, οπότε τόσο η χαλαρή και ρευστή ηθική, όσο και η διαστρέβλωση της γνώσης, επιδοτούν τη συσκότιση της αλήθειας. Διότι: «πᾶσα δέ ἐπιστήμη δικαιοσύνης καί τῆς ἄλλης ἀρετῆς χωριζομένη πανουργία οὐ σοφία φαίνεται» (Πλάτωνος, Μενέξενος 347). Το θέμα περιπλέκεται, έτι περισσότερο, όταν η ίδια «αρετή» είναι δυσδιάκριτη και υπό συγκάλυψη. Για παράδειγμα: η προσφορά βοήθειας σε ανάξιο βοήθειας. Διότι στην περίπτωση αυτή αδικούνται άτομα που έχουν «χρείαν» απόλυτης βοηθείας, με αποτέλεσμα από άγνοια ή επιπολαιότητα το καλό ως «φιλανθρωπία» να ενθαρρύνει και να επιδοτεί το κακό ως «αγυρτεία». Επομένως η ορθή γνώση είναι άρρηκτα συνυφασμένη με την αρετή και μάλιστα οφείλει να προηγείται αυτής, άλλως υφίσταται ο κίνδυνος μιας εσφαλμένης εκτίμησης των ανθρωπίνων αναγκών και η επικράτηση της φαυλότητας αντί του «ενάρετου βίου». Εν κατακλείδι η γνώση και η αρετή, καθώς και οι αντίποδές τους, η άγνοια και η κακία νοηματοδοτούν καθοριστικά τη ζωή, ταυτόχρονα όμως «συνυφαίνουν» και το μυστήριό της.

Βασίλης Βλάχος (Συγγραφέας)

Ο Βασίλης Δ. Βλάχος γεννήθηκε στον Πελεκάνο Κοζάνης (4/1/1941). Είναι πτυχιούχος της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Θεσ/νίκης και με 2/ετή μετεκπαίδευση στο Μαράσλειο Διδασκαλείο Αθηνών. Επίσης πτυχιούχος της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.
Άσκησε τα εκπαιδευτικά του καθήκοντα στη Δημοτική και Μέση Εκπαίδευση. «Συνταξιοδοτηθείς», προσέφερε τις υπηρεσίες του, κυρίως ως εκθεσιολόγος, στους υποψηφίους Ανωτάτων Σχολών. Είναι παντρεμένος, από το 1970, και έχει (2) παιδιά.

(Πηγή: “Εκδόσεις Ζήτη”, 2024)