Φάουστ – Μία τραγωδία

Η νέα έκδοση του Φάουστ, ενός από τα κορυφαία έργα του νεότερου ευρωπαϊκού πνεύματος και της γερμανικής λογοτεχνίας, μονόγλωσση αυτή τη φορά, σε εισαγωγή, μετάφραση και σχόλια του Πέτρου Μάρκαρη. Η έμμετρη απόδοση των περίπου δώδεκα χιλιάδων στίχων του Γκαίτε είναι το μεταφραστικό έργο ζωής του διεθνούς συγγραφέα και μεταφραστή, ο οποίος δούλευε για αυτό πάνω από δέκα χρόνια. Ο Φάουστ ξεκινάει ένα μακρύ ταξίδι, το οποίο διασχίζει τέσσερις συνεχόμενες τραγωδίες: την τραγωδία των Λογίων, την τραγωδία της Μαργαρίτας, την τραγωδία της Ελένης και την τραγωδία της Ανθρωπότητας. Και όμως, παρά τον τεράστιο όγκο του και τις τέσσερις επιμέρους τραγωδίες, ο Φάουστ είναι κατά διαστήματα μια κωμικοτραγωδία χάρη στον Μεφιστοφελή και τα ειρωνικά έως σαρκαστικά σχόλιά του για τους ανθρώπους. Επί της ουσίας, ο Μεφιστοφελής είναι ο καθρέφτης του σύγχρονου ανθρώπου. Πέραν αυτού, το έργο ξεκινάει στον Μεσαίωνα αλλά μετακινείται αδιάκοπα μέσα στον χρόνο. Αφιερώνει μια ολόκληρη πράξη στην ελληνική μυθολογία και καταλήγει στην Ελένη. Ο πλούτος του έργου δεν είναι μόνο η δραματική ποίηση και οι τραγικές στιγμές που μας προσφέρει. Είναι και ο πλούτος των στιγμών που ζωντανεύουν από την αρχαία ελληνική ιστορία και τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.

Johann Wolfgang Goethe (Συγγραφέας)

O Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε γεννήθηκε στη Φραγκφούρτη στις 28 Αυγούστου 1749. Το 1765 πηγαίνει για να σπουδάσει νομικά στη Λειψία, αλλά δείχνει περισσότερο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική και συναναστρέφεται καλλιτέχνες. Έπειτα από τρία χρόνια, αιμοπτύσεις τον αναγκάζουν να επιστρέψει στην πατρίδα του. Τα έτη 1770-71 πηγαίνει στο Στρασβούργο, για να ολοκληρώσει τις νομικές του σπουδές. Εκεί αρχίζει να γράφει, κυρίως λυρικά ποιήματα, και πρωτογνωρίζει τον έρωτα, που έμελλε να παίξει πολύ μεγάλο ρόλο στη ζωή του. Το 1773 δημοσιεύει το πρώτο του δράμα: “Γκαιτς φον Μπερλίχινγκεν”. Το 1775 είναι έτος ταξιδιών. Επισκέπτεται την Ελβετία και τη Βαϊμάρη, προσκεκλημένος του Δούκα Καρόλου Αυγούστου όπου και διορίζεται σύμβουλος του ηγεμόνα και υπουργός των Οικονομικών. Κατά τη διετία 1786-87 ταξιδεύει στην Ιταλία. Τις εντυπώσεις του τις περιγράφει στο βιβλίο “Ταξίδι στην Ιταλία”. Δουλεύει όμως και το πρώτο μέρος του “Φάουστ”. Επιστρέφει στη Βαϊμάρη στις 18 Ιουνίου 1788. Απαλλάσεται από τα κυβερνητικά του καθήκοντα και κρατά την ευθύνη μόνο για τα επιστημονικά ιδρύματα και το Θέατρο της Αυλής. Γνωρίζεται με την εικοσιτριάχρονη Κριστιάνε Βούλπιους και την παίρνει στο σπίτι του. Αργότερα, το 1806, θα την παντρευτεί. Το 1789 γεννιέται ο γιος του Αύγουστος, ο μόνος που επέζησε από τους γιους που του χάρισε η Κριστιάνε. Στο μεταξύ κάνει γνωριμίες, μελετά, γράφει, μεταξύ άλλων και το αριστούργημα “Τα χρόνια της μαθητείας του Βίλχελμ Μάιστερ”. Το 1809 εκδίδει ένα από τα πιο ονομαστά μυθιστορήματά του, τις “Εκλεκτικές συγγένειες”. Το 1816 πεθαίνει η γυναίκα του και το 1830 ο γιος του Αύγουστος, που βρίσκεται στη Ρώμη. Ο Γκαίτε ζει πλέον πασίγνωστος και αναγνωρισμένος στη Βαϊμάρη μέχρι το θάνατό του, στις 22 Μαρτίου 1832.

 

Πέτρος Μάρκαρης (Μεταφραστής)

Ο Πέτρος Μάρκαρης γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1937. Εμφανίστηκε στα ελληνικά γράμματα το 1965 με το θεατρικό έργο “Η ιστορία του Αλή Ρέτζο”. Δραματουργός, μεταφραστής, μελετητής του έργου του Μπέρτολτ Μπρεχτ και σεναριογράφος του Θόδωρου Αγγελόπουλου. Εκτός από τέσσερα θεατρικά έργα, έχει γράψει δύο αστυνομικά μυθιστορήματα, το “Νυχτερινό δελτίο” (1995) και το “Άμυνα ζώνης” (1998) [σ.σ.: ακολούθησαν τα μυθιστορήματα “Ο Τσε αυτοκτόνησε” (2003), “Βασικός μέτοχος” (2006), “Παλιά, πολύ παλιά” (2008), “Ληξιπρόθεσμα δάνεια” (2010), “Περαίωση” (2011), με τη μεσολάβηση της συλλογής διηγημάτων “Αθήνα, πρωτεύουσα των Βαλκανίων” (2004)]. Στα μυθιστορήματά του κεντρικός ήρωας είναι ο αστυνόμος Κώστας Χαρίτος, ένας συντηρητικός ως προς τις ιδέες και τις συνήθειες πενηντάρης, που έχει ως χόμπι την ανάγνωση λεξικών. Πρόκειται για έναν συνεπή επαγγελματία διώκτη του εγκλήματος που πρωταγωνιστεί σε νουάρ ιστορίες. Παντρεμένος με μιαν ήσυχη, απλοϊκή γυναίκα, πατέρας μιας ανήσυχης ερωτικά φοιτήτριας, δεν έχει καμιά σχέση ή ομοιότητα με τον Ηρακλή Πουαρό της Αγκάθα Κρίστι ούτε βέβαια με τον Φίλιπ Μάρλοου του Ρέημοντ Τσάντλερ. Θυμίζει όμως αμυδρά τον αστυνόμο Μαιγκρέ του Ζορζ Σιμενόν και είναι κατά κάποιον τρόπο ο διάδοχος του εμβληματικού αστυνόμου Μπέκα, ήρωα του Γιάννη Μαρή, του εισηγητή της αστυνομικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα τη δεκαετία του ’50, ενός σημαντικού συγγραφέα, άγνωστου στο παγκόσμιο αναγνωστικό κοινό. Στα μυθιστορήματα του Μάρκαρη είναι έντονοι οι απόηχοι από την κατάρρευση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης, καθώς κάποιοι ήρωες του, είχαν πολιτικές και οικονομικές σχέσεις με πρόσωπα των κρατικών μηχανισμών εκείνων των καθεστώτων.

Ο Μάρκαρης, όπως και οι άλλοι σύγχρονοι Έλληνες ομότεχνοί του, μέσω της αστυνομικής πλοκής θίγει καίρια ζητήματα της σημερινής ελληνικής πραγματικότητας. Τα μυθιστορήματά του αποτελούν μια γοητευτική τοπογραφία της Αθήνας, της υπερτροφικής μεγαλούπολης, όπου συμβιώνουν λίγο πολύ αρμονικά γηγενείς, οικονομικοί μετανάστες και πολιτικοί πρόσφυγες από γειτονικές χώρες. Μιλάει για τον κόσμο των αστών και των νεόπλουτων, των επιτήδειων που πλουτίζουν από τις επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των φοροφυγάδων, μα και των καταστηματαρχών που υποδέχονται με επιφυλακτικότητα στα νησιά τους ντόπιους και αλλοδαπούς επισκέπτες. Σεναριογράφος έργων της τηλεόρασης, άριστος γνώστης των δημοσιογραφικών, καλλιτεχνικών και άλλων παρασκηνίων, προσπαθεί να αποκαλύψει ορισμένες από τις κρυφές πλευρές του κόσμου των μίντια, και να κοινολογήσει τα ευτράπελα που λαμβάνουν χώρα στα πάμπολλα τηλεοπτικά κανάλια. Ακόμα μας ξεναγεί με μαεστρία στον δαιδαλώδη κόσμο των κέντρων διασκέδασης, των νονών της νύχτας και των μπράβων, κάνοντας σαφείς υπαινιγμούς κατά ορισμένων πολιτικών αναμεμιγμένων σε έκνομες δραστηριότητες. Ο τρόπος με τον οποίο αφηγείται ο Μάρκαρης είναι απολαυστικός, οι χαρακτήρες διαγράφονται με ενάργεια, οι περιγραφόμενες καταστάσεις είναι αληθοφανείς, οι ήρωες ζουν μια πραγματική ζωή, τα πάντα είναι άψογα από λογοτεχνική άποψη. Ο Κώστας Χαρίτος πάνω στον οποίο στηρίζει την πλοκή των ιστοριών του, μολονότι έχει ένα αντικομμουνιστικό παρελθόν, γίνεται αμέσως συμπαθής στον αναγνώστη εξαιτίας του αδιάφθορου χαρακτήρα του και ίσως της έντιμης πενίας του, κι αυτό σε μια χώρα όπου οι αστυνομικοί δεν χαίρουν μεγάλης εκτίμησης για πολλούς λόγους, μα κυρίως πολιτικούς. Διότι ο αστυνόμος δεν είναι απλώς ένας ήρωας που εξιχνιάζει εγκλήματα αλλά κι ένας κάπως εκκεντρικός μα συνηθισμένος Έλληνας ο οποίος δεν αρκείται στη δράση: η συναρπαστική περιπλάνησή του στους αθηναϊκούς χώρους συνοδεύεται από ευφυείς παρατηρήσεις. Όλα αυτά επιτείνουν τη σαγήνη του κειμένου που παγιδεύει τον αναγνώστη μέχρι το τέλος της ιστορίας. Μερικές φορές ο συγγραφέας γράφει παρωδιακά και αυτό προφανώς οφείλεται στη διάθεσή του να διακωμωδήσει το αστυνομικό σώμα. Ο Μάρκαρης χρησιμοποιεί ένα σκληρό και ενίοτε προκλητικό χιούμορ κάτι που δείχνει πως επιθυμεί να σκανδαλίσει, αφού προηγουμένως κατορθώνει να κινητοποιήσει τα φαιά κύτταρα του εγκεφάλου των αναγνωστών του. Συμπερασματικά, κινείται με μια ανατρεπτική διάθεση βάλλοντας κατά των κακώς κειμένων που ταλανίζουν την Ελλάδα.

Τιμήθηκε στις 29.8.2013 με το “Μετάλιο Γκαίτε 2013” από το γερμανικό κράτος, σε τελετή που διοργανώθηκε στην Βαϊμάρη παρουσία της υφυπουργού Εξωτερικών Κορνέλια Πίπερ, “για την εξαιρετική προσφορά του στη γερμανική γλώσσα και τις διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις”.

Φίλιππος Φιλίππου, συγγραφέας – κριτικός λογοτεχνίας.