Όψεις της νέας ακροδεξιάς

Ο Τέοντορ Β. Αντόρνο, η πιο εμβληματική μορφή της λεγόμενης “Σχολής της Φρανκφούρτης”, έχει σφραγίσει τη μελέτη του αυταρχισμού ήδη από την εποχή της δημοσίευσης του περίφημου συλλογικού ερευνητικού έργου που συντόνιζε (Η αυταρχική προσωπικότητα, 1950). Πολλά άλλωστε από τα κείμενα που, από τη δεκαετία του 1930, σημαδεύουν την ιστορία της “Κριτικής Θεωρίας” συνδέονται με ζητήματα ακραίας απόληξης μορφών εξουσίας και καθυπόταξης. Πολλά είναι επίσης τα ερευνητικά προγράμματα και οι μελέτες των μελών αυτής της σχολής που αναφέρονται στο φασιστικό δυναμικό και στον λόγο του, στα δημαγωγικά σχήματα που αξιοποιεί και στη διάχυσή του στην καθημερινότητα μέσω της πολιτιστικής βιομηχανίας. Οι σπουδαιότερες από αυτές τις μελέτες (υλοποιημένες στη Γερμανία και την Αμερική) φέρουν το όνομα του Αντόρνο. Στη σταθερή ενασχόληση με τη θεματική αυτή, το ενδιαφέρον του Αντόρνο το κινητοποιούσε η έγνοια να μην επαναληφθεί το Άουσβιτς, να μην αφήσουμε ό,τι εκτρέφει τον φασισμό να αναζωογονηθεί. Η ενδυνάμωση μιας ακροδεξιάς που, βρίσκοντας αφορμές στον διαρκώς υφέρποντα αυταρχισμό, αποσαθρώνει δημοκρατικές διαδικασίες και δομές είναι η απειλή που διατηρείται στη μεταπολεμική Γερμανία – και επανέρχεται άλλωστε στη σημερινή Ευρώπη. Έτσι, όταν ο Αντόρνο καλείται -ως ίνδαλμα των σοσιαλιστών φοιτητών που βρίσκονται ήδη σε αγωνιστική εγρήγορση έναν χρόνο πριν τον Μάη του ’68- να μιλήσει για τη νέα ακροδεξιά στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης, δεν είναι απλώς ένας κριτικά σκεπτόμενος διανοητής, ούτε μόνο ένας “ειδικός”. Είναι η φωνή της δημοκρατικής αντίστασης.

Theodor W. Adorno (Συγγραφέας)

Ο Theodor W. Adorno, γιός εβραίου εμπόρου, γεννήθηκε στις 11 Σεπτεμβρίου 1903 στη Φρανκφούρτη. Μετά την αποφοίτησή του από το λύκειο, σπουδάζει στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης φιλοσοφία, κοινωνιολογία, ψυχολογία και μουσικολογία. Το 1924 αναγορεύεται σε Διδάκτορα βάσει της διατριβής του με θέμα τον Husserl. Ήδη κατά τη διάρκεια των σπουδών του εργάζεται ταυτόχρονα ως μουσικοκριτικός. Το 1925 μετοικεί στη Βιέννη, όπου συνεχίζει τις σπουδές του στη μουσική με δασκάλους τον Alban Berg (σύνθεση) και τον Eduard Steuermann (πιάνο). Το 1927 αποτυγχάνει η πρώτη του προσπάθεια να αποκτήσει τον τίτλο του υφηγητή στην έδρα του Hans Cornelius. Από τα τέλη της δεκαετίας του 20, ο Adorno γίνεται άτυπος συνεργάτης του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας του Πανεπιστημίου της Φρανκφούρτης. Το 1931 αποκτά τον τίτλο του υφηγητή με μια διατριβή για τον Kierkegaard και επιβλέποντα καθηγητή τον Paul Tillich. Το 1933 του απαγορεύεται η διδασκαλία σε γερμανικά πανεπιστήμια. Το 1934 μεταναστεύει στην Αγγλία και αρχίζει να διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Το 1938 μεταναστεύει στις ΗΠΑ όπου εργάζεται στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας, το οποίο έχει ήδη μετεγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη. Ταυτόχρονα συνεργάζεται με τον Paul Lazarsfeld στο Princeton Radio Research Project. Το 1949 επιστρέφει στη Γερμανία και διδάσκει φιλοσοφία και κοινωνιολογία στο πανεπιστήμιο της Φρανκφούρτης. Μαζί με τον Horkheimer διευθύνει το Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας. Το 1959 ο Adorno διαδέχεται στη θέση του διευθύνοντα προέδρου του Ινστιτούτου Κοινωνικής Έρευνας τον Horkheimer, ο οποίος γίνεται ομότιμος καθηγητής και αποχωρεί. Το 1961 αρχίζει η γνωστή ως “διαμάχη περί θετικισμού” αντιπαράθεση μεταξύ Karl Popper και Adorno σχετικά με μεθοδολογικά προβλήματα των κοινωνικών επιστημών. Το 1968 ξεκινούν σοβαρές συγκρούσεις με τους φοιτητές. Στις 31 Ιανουαρίου 1969 ο Adorno καλεί την αστυνομία να διώξει τους φοιτητές που είχαν καταλάβει το Ινστιτούτο Κοινωνικής Έρευνας. Στις 6 Αυγούστου 1969 πεθαίνει από έμφραγμα στο Visp, στην Ελβετία.

 

Θεόδωρος Παρασκευόπουλος (Μεταφραστής)