Ο Προυστ αντίδοτο στην κατάρρευση

Πώς μια σειρά προφορικών διαλέξεων σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης μπορεί όχι απλώς να αφορά, αλλά να σώζει από την έσχατη εξαθλίωση, πάει να πει την απώλεια της ανθρώπινης ιδιότητας 400 Πολωνούς αξιωματικούς; Πώς είναι δυνατόν η ζωή 400 αιχμαλώτων πολέμου να εξαρτάται κι εν τέλει να σώζεται χάρη στην από μνήμης περιγραφή του πολύτομου μυθιστορηματικού έργου του Προυστ, Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο; Πώς είναι δυνατόν άνθρωποι η ψυχική και σωματική υγεία των οποίων κρέμεται από μια κλωστή να βρίσκουν πρακτικό αποκούμπι στην από δεύτερο χέρι περιγραφή της ζωής στα αριστοκρατικά παρισινά σαλόνια του 19ου αιώνα; Ο Πολωνός αξιωματικός Γιόζεφ Τσάπσκι, ένας από τους ελάχιστους επιζήσαντες της σφαγής του Κατύν, βρίσκεται εν συνεχεία έγκλειστος για δέκα οκτώ μήνες στο στρατόπεδο του Γκράζοβιετς στη Ρωσία. Η βαθιά του αγάπη για τη λογοτεχνία, και ειδικότερα, για το ιλιγγιώδες ύφος του Προυστ, που αναλύει με λεπτότητα και λεπταισθησία ωρολογοποιού την ανθρώπινη ψυχοσύνθεση, τον ωθούν στην πραγματοποίηση μιας σειράς διαλέξεων η οποία αποτέλεσε για κείνον και τους συγκρατούμενούς του τη μοναδική διέξοδο από τον εφιάλτη της καθημερινότητας των στρατοπέδων. Η νοερή μετάβαση σ’ έναν κόσμο που βρίσκεται στους αντίποδες της δικής τους συνθήκης, η ικανότητα του Τσάπσκι να ζωντανεύει τις πιο λαμπρές σελίδες του Προυστ, τις οποίες ως πραγματικός λάτρης της λογοτεχνίας έχει αποστηθίσει και κουβαλάει ως φυλαχτό μέσα του, συγκρατούν τους εξαθλιωμένους αιχμαλώτους στον κόσμο των ζωντανών. Το βιβλίο αυτό αποτελεί την έμπρακτη απάντηση, το απαράμιλλο πειστήριο της ιαματικής, αν όχι και θαυματουργικής δύναμης της λογοτεχνίας.

Józef Czapski (Συγγραφέας)

Γεννημένος στην Πράγα το 1896, γόνος αριστοκρατικής πολωνικής οικογένειας, ο Γιόζεφ Τσάπσκι έζησε τα παιδικά του χρόνια στο Πριλούκι, στη σημερινή Λευκορωσία, και στη συνέχεια σπούδασε νομικά στην Αγία Πετρούπολη και ζωγραφική στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Κρακοβίας. Ο Τσάπσκι υπήρξε ένας από τους ελάχιστους αξιωματικούς του πολωνικού στρατού που επέζησαν της σφαγής του Κατύν το 1940. Το βιβλίο του Αναμνήσεις από το Σταρομπιέλσκ περιγράφει τις προσπάθειες που κατέβαλε προκειμένου να αποκαλυφθεί η αλήθεια σχετικά με το εν λόγω έγκλημα. Ως ζωγράφος, ο Τσάπσκι είναι κυρίως γνωστός για τη συμμετοχή του στο, σημαντικότερο για τον 20ό αιώνα, πολωνικό καλλιτεχνικό κίνημα των Kapistes, του οποίου υπήρξε ένας εκ των ιδρυτών, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στο Παρίσι (από το 1922 έως τα τέλη της δεκαετίας του ’30). Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, έζησε εξόριστος στη Γαλλία στο προάστιο Maisons-Laffite του Παρισιού. Συμμετείχε στην ίδρυση του επιδραστικού μηνιαίου πολωνικού πολιτιστικού περιοδικού Kultura του Jerzy Giedroyć. Πέθανε στο Maisons-Laffite το 1993.

 

 

Λίζυ Τσιριμώκου (Μεταφραστής)

H Ελισάβετ (Λίζυ) Τσιριμώκου γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε φιλοσοφία και φιλολογία στο πανεπιστήμιο Αθηνών (1967-1972) και στη συνέχεια στο πανεπιστήμιο της Σορβόννης/Paris I, στο Παρίσι (μεταπτυχιακές σπουδές: 1972-1977, διδακτορική διατριβή: 1979, με θέμα: “La mise en scene d’Aristophane dans le theatre grec contemporain” (“Η σκηνοθεσία του Αριστοφάνη στο νεοελληνικό θέατρο”) και επιβλέποντα τον Olivier Revault d’Allonnes). Από το 1979-80 δίδαξε θεωρία της λογοτεχνίας και συγκριτική γραμματολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (μεταξύ 1979-80 ως επιμελήτρια, από το 1982 ως λέκτορας του τμήματος Βυζαντινών και Νεοελληνικών Σπουδών/ΒΝΕΣ, από το 1985 ως λέκτορας του τμήματος Φιλολογίας, από το 1987 ως επίκουρη καθηγήτρια, από το 2001 ως αναπληρώτρια καθηγήτρια και στη συνέχεια ως τακτική και, πλέον, ομότιμη καθηγήτρια του τμήματος Φιλολογίας του ΑΠΘ). Τα βιβλία της περιλαμβάνουν τη μελέτη “Λογοτεχνία της πόλης: πόλεις της λογοτεχνίας” (Λωτός, 1988), τον συγκεντρωτικό τόμο δοκιμίων “Εσωτερική ταχύτητα” (Άγρα, 2000), τη σχολιασμένη αλληλογραφία του Γιάννη Ρίτσου με την Καίτη Δρόσου και τον Άρη Αλεξάνδρου (“Τροχιές σε διασταύρωση”, Άγρα, 2008). Μεταφράζει κείμενα κριτικά είτε λογοτεχνικά από τα γαλλικά (Charles Baudelaire, “Περί της ουσίας του γέλιου και γενικά περί του κωμικού στις καλές τέχνες”, Άγρα, 2000), Georges Bataille, “H αγιοσύνη, ο ερωτισμός και η μοναξιά”, Το Ροδακιό, 1993, Georges Perec, “Σκέψη/Ταξινόμηση”, Άγρα, 2005). Μελέτες, δοκίμια και άρθρα της φιλοξενούνται σε περιοδικά και πρακτικά συνεδρίων. Έχει ασκήσει κριτική βιβλίου στην εφημερίδα “Τα Νέα” (2008-2014). Σήμερα συνεργάζεται τακτικά ως βιβλιοκριτικός με το ένθετο “Βιβλία” της εφημερίδας “Το Βήμα”, καθώς και με έντυπα και ηλεκτρονικά λογοτεχνικά περιοδικά (“Εντευκτήριο”, “The Books’ Journal”, www.anagnostis.gr, κ.ά.)